Αποχαιρετώντας, το έτος Οδυσσέα Ελύτη.

Τα εκατόχρονα από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη τιμήθηκαν ποικιλοτρόπως κατά τη διάρκεια της χρονιάς που πέρασε: συνέδρια, εκδηλώσεις, εικαστικές εκθέσεις, αφιερώματα σε εφημερίδες και περιοδικά και πολλές εκδόσεις. Αποχαιρετώντας το έτος Ελύτη, στο οποίο συμμετείχε πανηγυρικά το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά και πλήθος πανελλαδικοί ή τοπικοί φορείς, ας σταθούμε σε κάποια βιβλία τα οποία μιλούν για την καλλιτεχνική ζωή του ποιητή, ζωντανεύουν τη φωνή του και το κλίμα της εποχής μέσα στην...
οποία διαμορφώθηκε και μας εισάγουν στον καλειδοσκοπικό του κόσμο, διερευνώντας τη λειτουργία της γλώσσας και των συμβόλων του.

"Ο Ναυτίλος του αιώνα"

Το λεύκωμα "Οδυσσέας Ελύτης. Ο Ναυτίλος του αιώνα" (εκδόσεις Ίκαρος, σελ. 393), που αποτελεί υπόδειγμα τυπογραφικής δουλειάς και περιλαμβάνει ένα εξαιρετικά πλούσιο εικονογραφικό υλικό (φωτογραφίες, ζωγραφικά έργα, κολλάζ, κοσμήματα, χειρόγραφα και αφίσες) είναι μια περιπλάνηση στο σύμπαν του Ελύτη με ξεναγό τον ίδιο και με πρωτοβουλία της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, η οποία ανθολογεί ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά κομμάτια της ποίησης και της δοκιμιογραφίας του, φέρνοντας ξανά κοντά μας τη ματιά του και ανακινώντας σε πολλαπλά επίπεδα την ευαισθησία του.

Η σύνθεση της Ηλιοπούλου ξεκινάει με ένα εκτενές χρονολόγιο, που παρακολουθεί συστηματικά τον βίο του Ελύτη και καλύπτει εξαντλητικά τις δραστηριότητές του, από τα πρώτα του βήματα και τις νομικές του σπουδές μέχρι την ωριμότητά του και το βραβείο Νόμπελ. Έπονται τα βιβλία: τίτλοι και εξώφυλλα που διάλεξε και προετοίμασε με πάσα προσοχή ο Ελύτης, ο οποίος φρόντιζε πάντα για την τυποτεχνική εμφάνιση των ποιημάτων του.

Στην τρίτη ενότητα ξεδιπλώνονται οι αναφορές του Ελύτη στην ελληνική γλώσσα, που υπήρξε ένα πεδίο μέθεξης για τον στίχο του και τον απασχόλησε δια μακρών και στα δοκίμιά του, όπου μιλάει συχνά για τη γλωσσική παράδοση η οποία τον προσδιόρισε (παράδοση με μεγάλο αριθμό στρωμάτων και ανεξάντλητο βάθος παραστάσεων).

Όπως είναι ευνόητο, ένα μεγάλο κομμάτι του άλμπουμ αφιερώνεται στην ίδια την ποίηση του Ελύτη, για να αποδείξει την αντοχή της στον χρόνο και την ικανότητά της να υπερβαίνει τόσο την καθημερινή φθορά όσο και τα πολλαπλά τραύματα της Ιστορίας (μια ποίηση που δεν θέλησε να κρύψει τη μόνιμη καχυποψία της απέναντι σε μιαν ασκόπως σπαταλημένη πραγματικότητα). Ξεχωριστό ενδιαφέρον (αντικείμενο της πέμπτης ενότητας) παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο ποιητής τη σχέση του με τη Δύση.

Όπως παρατηρεί η Ηλιοπούλου: "Γράφει ελληνικά ποιήματα ξέροντας ότι τοποθετείται στην ποίηση της Ευρώπης. Κι αυτό όχι από φιλοδοξία, αλλά από φυσική συγγένεια". Η άλλη όψη αυτής της γόνιμης διχοστασίας είναι, βεβαίως, η μετάφραση: ο Ελύτης μετέφρασε συστηματικά ξένη ποίηση, δοκιμάζοντας να σπάσει το φράγμα της σιωπής που υψώνεται ανάμεσα στις γλώσσες.

Και οι άλλοι; Τι νομίζουν οι άλλοι για την ποίηση του Ελύτη και τις άπειρες (λιγότερο ή περισσότερο φανερές) διαδρομές της; Η έβδομη ενότητα του λευκώματος φιλοξενεί αποσπάσματα από μελέτες για το έργο του Ελύτη, εξιστορώντας μαζί με τις περιπέτειες της ποίησης και τις περιπέτειες της κριτικής. Στην όγδοη ενότητα τη σκυτάλη παραλαμβάνει η μουσική.

Ο Ελύτης μιλάει εν προκειμένω για τους συνθέτες που εμπνεύστηκαν από το έργο του, οδηγώντας από ένα σημείο και μετά τον αναγνώστη και πάλι στα εδάφη της ποίησης. Ακολουθούν η ζωγραφική, αλλά και το νερό: πώς οι εικόνες συνδυασμένες με τις αισθήσεις τρέφουν τον ποιητικό λόγο και ενισχύουν τη δυναμική του.

 Στην τελευταία ενότητα, ο Ελύτης θα αναρωτηθεί για την τέχνη του και θα αποπειραθεί να κάνει την οντολογία της: πώς και γιατί γράφει ο ποιητής, τι προσδοκά από τις συνθέσεις του και γιατί η έκφραση συνιστά αναπόσπαστο (το καλύτερο και το πιο ουσιαστικό) μέρος της ζωής του.

Ο Ελύτης στην Ευρώπη

«Ο Ελύτης στην Ευρώπη» είναι ο τίτλος του συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στο πανεπιστήμιο της Ρώμης La Sapienza τον Νοέμβριο του 2006 προκειμένου να εξετάσει ένα ζήτημα το οποίο, όπως είδαμε πρωτύτερα, δεν έφυγε ποτέ από τον νου του ποιητή: το πώς πιάνει επαφή ο νεότερος ελληνισμός με τις αισθητικές και διανοητικές αναζητήσεις της Δύσης, σε συνάρτηση με το τι ακριβώς εντάσσει από αυτές στους κόλπους του και το πώς προβάλλει τον εαυτό του στο εξωτερικό.

Τα πρακτικά του συνεδρίου κυκλοφορούν τώρα σε έναν καλαίσθητο τόμο, που έχουν επιμεληθεί η Paola Maria Minucci και ο Χρήστος Μπιντούδης (εκδόσεις Ίκαρος, σελ. 565), με τη συμμετοχή δεκάδων ιταλών νεοελληνιστών και ελλήνων φιλολόγων και κριτικών.

Ο Δ. Καλοκύρης για τον Ελύτη

Και από την επιστημονική έρευνα και τη συλλογική μελέτη στην προσωπική ενθύμηση. Ο ποιητής Δημήτρης Καλοκύρης, που επηρεάστηκε έντονα στα νιάτα του από τον Ελύτη (αργότερα τον κέρδισε ο Μπόρχες), καταθέτει στο βιβλίο του "Ή με χρώμα ή χωρίς" (Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, σελ. 80) στιγμιότυπα από τον μακρόχρονο δεσμό τους, που άρχισε από την περίοδο της χούντας, όταν ο Καλοκύρης έβγαζε στη Θεσσαλονίκη το "Τραμ", ένα περιοδικό το οποίο σημάδεψε τα χρονικά του λογοτεχνικού Τύπου, κι έφτασε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Ο Καλοκύρης παραθέτει, μεταξύ άλλων, επιστολές και σημειώματα που του έστειλε ο Ελύτης σε όλο αυτό το διάστημα.

Ο Ελύτης θα διατυπώσει εδώ τις σκέψεις και τις επιθυμίες του για εκδόσεις έργων του που θα αναλάβει ο Καλοκύρης ενώ δεν θα παραλείψει να σχολιάσει (πάντα σε συγκρατημένο τόνο) και κάποιες από τις ποιητικές δοκιμές του νεαρού συνεργάτη του. Η αφήγηση του Καλοκύρη συμπληρώνεται με πέντε δοκιμιακά κείμενα, που καταπιάνονται με τη θέση την οποία καταλαμβάνουν στην ποίηση του Ελύτη το όνειρο και το όραμα, καθώς και ορισμένα καθαρώς συμβολικά στοιχεία, όπως ο σκαραβαίος, το ρόπτρο και ο κόκορας.

Αφιέρωμα του περιοδικού "Εντευκτήριο"

Ο κύκλος θα κλείσει με ένα αφιέρωμα που κάνει το λογοτεχνικό περιοδικό "Εντευκτήριο" στον Ελύτη, συγκεντρώνοντας σε ένα έκτακτο τεύχος το σύνολο των σχετικών κειμένων τα οποία έχουν δημοσιευτεί στις σελίδες του. Συμπεριλαμβάνονται μελέτες και δοκίμια των Κικής Δημουλά, Paola Maria Minucci, David Connollly, Γιάννη Ευθυμιάδη, Αλέξανδρου Αργυρίου, Αλέξη Ζήρα, Βάσου Βαρίκα, Ξ. Α. Κοκόλη, Γ. Π. Σαββίδη, Τζίνας Πολίτη, Νικήτα Παρίση, Μαρίας Στασινοπούλου, Δανιήλ Ιακώβ, Στρατή Πασχάλη, Θόδωρου Παπαγγελή, Αναστάση Βιστωνίτη, Ιουλίτας Ηλιοπούλου, Δημήτρη Καλοκύρη, Αντώνη Κωτίδη, Γιάγκου Ανδρεάδη, Γιώργου Παπαντωνάκη, Δημήτρη Δασκαλόπουλου, Μαρίνου Πουργούρη, Λέλης Μπέη, Θέμιδος Βελένη και Γιώργου Κορδομενίδη.

Ένα καθ' όλα χορταστικό τεύχος, που σχηματίζει ένα εύρωστο σώμα κριτικών προσεγγίσεων για ένα ποιητικό έργο το οποίο θα εξακολουθήσει για πολύ καιρό να επιφυλάσσει απροσδόκητα μονοπάτια για πολλούς από τους μελετητές του, παλαιότερους και νεότερους.-

(από e-typos.com, epirus-ellas)