Η Ευρώπη υπό διάλυση;

Από τον Ξενοφώντα Κοντιάδη,
Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου, πρόεδρο του Ιδρύματο Τσάτσου

Ανέκαθεν η Ευρώπη προχωρούσε μέσα από κρίσεις, ανατροπές, γεγονότα που συγκλόνιζαν τον κόσμο και αναδείκνυαν την αναγκαιότητα συνεργασίας και αλληλεγγύης. Η ίδια η απαρχή του ενοποιητικού εγχειρήματος εντοπίζεται στα συντρίμμια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και στο αίτημα να μην οδηγήσει ο οικονομικός πόλεμος μεταξύ των κρατών σε νέο αιματοκύλισμα. Η πτώση των δικτατοριών σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία επέτρεψε το...ευρωπαϊκό άνοιγμα στον Νότο, ενώ η κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού οδήγησε στην περαιτέρω διεύρυνση της ΕΕ, καθιστώντας την έναν ευρύτατο ενιαίο οικονομικό χώρο. Η παγκόσμια οικονομική κρίση θα μπορούσε, λοιπόν, να αποτελέσει αφορμή για ένα ακόμη βήμα εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Αντίθετα, όμως, η οικονομική κρίση ανέδειξε όλα τα θεσμικά και πολιτικά αδιέξοδα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, φέρνοντας στην επιφάνεια τα πολυεπίπεδα ελλείμματα της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής. Κατ’ ουσίαν ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός των κρατών του Νότου και της Ιρλανδίας, εν μέσω μάλιστα του νομισματικού και εμπορικού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, πυροδότησε μια επιστροφή στη λογική της υπεροχής των εθνικών συμφερόντων εις βάρος του κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος. Η Γερμανία, πανίσχυρη μετά την οικονομική ενσωμάτωση της πρώην Αν. Γερμανίας, επιχειρεί σήμερα να επιβάλει την απόλυτη ηγεμονία της, αδιαφορώντας για την εμβάθυνση της πολιτικής και κοινωνικής ενοποίησης, τη δημιουργία ισχυρών μηχανισμών οικονομικής διακυβέρνησης και την άμβλυνση του δημοκρατικού ελλείμματος στην Ευρώπη.

Η σύγκρουση μεταξύ των κρατών του πλεονασματικού ευρωπαϊκού Βορρά με τον ελλειμματικό, «νεόπτωχο» Νότο δεν προέκυψε σαν κεραυνός εν αιθρία. Η ανισομερής ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη των οικονομιών της Ευρωζώνης προοιωνίζονταν αυτόν τον άτυπο εμφύλιο πόλεμο. Αλλωστε, η νομισματική ένωση υπήρξε εξαρχής ατελής, αφού η ΕΚΤ δεν συνιστά κατά κυριολεξία κεντρική τράπεζα με ουσιώδεις αρμοδιότητες παρέμβασης, όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ, την Κίνα ή την Ιαπωνία.

Τι δρόμοι ανοίγονται, υπό αυτές τις συνθήκες, για το μέλλον της Ευρώπης; Κατ’ αρχάς, ήδη επισημάνθηκε από πολλές πλευρές, με πρώτο τον μόνιμο πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χ. Βαν Ρομπέι, ότι υφίσταται άμεσος κίνδυνος επιβίωσης της Ευρωζώνης. Ο δεύτερος δρόμος θα ήταν να ενεργοποιήσει η κρίση δημιουργικά αντανακλαστικά, με τη συγκρότηση θεσμών αναδιανομής, εξισορρόπησης και αλληλεγγύης. Το σενάριο αυτό μοιάζει απίθανο, δεδομένης και της λανθάνουσας απόκλισης θέσεων μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Ο τρίτος δρόμος, ως μεταβατική λύση μάλλον διαλυτική παρά συνθετική μακροπρόθεσμα, είναι η συγκρότηση μίας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων, με πρώτη κίνηση τη σύσταση του μηχανισμού ελεγχόμενης χρεοκοπίας. Το πιο δυσοίωνο σε όλες αυτές τις εξελίξεις αποτελεί, ωστόσο, η παρατεταμένη απουσία των λαών από το προσκήνιο, σε συνάρτηση με το χαμηλό επίπεδο των ηγεσιών, κατώτερων των περιστάσεων σε μια κρίσιμη συγκυρία.
(από ethnos, inprecor, e-parembasis)