Το πράσινο σπίτι....

Ένας μεγάλος αριθμός ουσιών εισβάλουν στο σπίτι μας. Μεγάλος αριθμός από τις ουσίες αυτές είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία και καταστροφικές για το περιβάλλον.

Η είσοδος αυτών των επικίνδυνων ουσιών γίνεται μέσω
α. του αέρα και της σκόνης,
β. των δικτύων ύδρευσης και φυσικού αερίου
γ. της προσκόλλησής τους σε αντικείμενα και άτομα που εισέρχονται στο σπίτι (πχ στα παπούτσια κλπ).
δ. των συστατικών των διάφορων προϊόντων που εισάγονται στο σπίτι.

Το ένα μέρος της τελευταία κατηγορίας αποτελούν τα διάφορα τρόφιμα ενώ το υπόλοιπο τα διάφορα....

χρηστικά προϊόντα της καθημερινότητας στην ανάλυση των οποίων θα επικεντρωθεί αυτό το άρθρο.

Ο παρακάτω κατάλογος παρουσιάζει κοινά οικιακά προϊόντα που μπορεί να βρεθούν στο κυρίως σπίτι, στο γκαράζ ή στην αποθήκη και που ενδεχομένως να περιέχουν επικίνδυνα συστατικά:

Καθαριστικά προϊόντα
• Απορρυπαντικά παντός τύπου, λευκαντικά κλπ
• Καθαριστικά φούρνων
• Υλικά γενικής καθαριότητας
• Καθαριστικά και αποφρακτικά τουαλετών, μπάνιου
• Ξελεκιαστικά
Εντομοκτόνα φυτοφάρμακα
• Εντομοκτόνα ή απωθητικά κατά μυρμηγκιών, κατσαρίδων κλπ
• Απωθητικές ουσίες και σαμπουάν κατά ψειρών
• Απωθητικές ουσίες σκώρων
• Φυτοφάρμακα για φυτά εσωτερικού χώρου και βεράντας
• Δηλητήρια και δολώματα ποντικιών και αρουραίων
Προϊόντα αυτοκινήτου
• Πετρέλαιο μηχανών, πρόσθετες ουσίες καυσίμων
• Λάδια μηχανής, φρένων
• Υγρά μπαταριών αυτοκινήτων
• Αντιψυκτικά
Εύφλεκτα προϊόντα
• Κύλινδροι συμπιεσμένου αερίου
• Κηροζίνη, καύσιμα diesel
• Πετρέλαιο θέρμανσης
• Φυσικό αέριο
Χρώματα και υλικά περιποίησης
• Κόλλες
• Μελάνια
• Βερνίκια επίπλων
• Χρώματα διαφόρων ειδών
• Διαλυτικά χρωμάτων
• Ουσίες απομάκρυνσης χρωμάτων
Διάφορα
• Φωτογραφικές χημικές ουσίες
• Μπαταρίες
• Θερμόμετρα υδραργύρου κλπ

Πολλές ουσίες, κύρια οργανικές, προκαλούν όταν εκτεθούμε σε αυτές ενοχλήσεις στα μάτια και στο αναπνευστικό σύστημα (μύτη, λαιμός), πονοκεφάλους, απώλεια συντονισμού, ναυτία, ζημιές στο συκώτι, τα νεφρά, και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Μερικές οργανικές ουσίες (όπως μερικοί διαλύτες χρωμάτων, φορμαλδεΰδη, και το βενζόλιο) μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο στα ζώα ενώ τις υποψιαζόμαστε ότι προκαλούν καρκίνο και στους ανθρώπους. Τέτοιες ύποπτες ουσίες βρίσκονται μέχρι και σε πενταπλάσια συγκέντρωση μέσα στο σπίτι σε σχέση με το εξωτερικό περιβάλλον και προέρχονται από χρώματα, λάκκες, διαλύτες, εντομοκτόνα, απολυμαντικά, εντομοαπωθητικά, αποθηκευμένα καύσιμα, είδη αυτοκινήτου κλπ.

Πολλά από τα συστατικά ουσιών οικιακής χρήσης προκαλούν σε μερικούς ανθρώπους ιδιαίτερα αλλεργικά συμπτώματα ακόμα και σε εκθέσεις σε μικρές συγκεντρώσεις. Το σύνδρομο ονομάζεται πολλαπλή χημική ευαισθησία (MC) και μπορεί να προκληθεί από ένα πλήθος χημικών ουσιών. Κυρίως υπεύθυνα για αυτό το σύνδρομο είναι τα διάφορα πετροχημικά προϊόντα δηλαδή τα προϊόντα που έχουν παραχθεί από με πρώτη ύλη το πετρέλαιο, τα οποία περιέχονται στις περισσότερες οικιακής χρήσης ουσίες. Θεωρείται ότι τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, και οι άνθρωποι με αλλεργικές ασθένειες είναι πιο ευαίσθητοι στις χημικές ουσίες από τους υπόλοιπους. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να είναι γενετικά ευαίσθητοι. Υποστηρίζεται ότι οι επαναλαμβανόμενες μικρές εκθέσεις ή μια μεγάλη υψηλή έκθεση στους χημικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια του χρόνου μπορούν να οδηγήσουν το σώμα να χάσει τη δυνατότητά της αποτοξίνωσης. Αυτό μπορεί να ευαισθητοποιήσει το ανοσοποιητικό σύστημα και έτσι το άτομο να αποκτήσει αναφυλαξία σε μια ουσία που προηγουμένως δεν είχε. Τα συμπτώματα των MC μπορούν να είναι παρόμοια με εκείνα των παραδοσιακών αλλεργιών, όπως οι πονοκέφαλοι, οι ημικρανίες, ο ίλιγγος, η ναυτία, η δυσκολία αναπνοής, τα διάφορα συμπτώματα στο δέρμα κλπ.

Πολλές ουσίες οικιακής χρήσης είναι καταστροφικές για το περιβάλλον. Τα συνήθη απορρυπαντικά περιέχουν συστατικά όπως ενώσεις φωσφόρου που όταν καταλήγουν στα υδάτινα οικοσυστήματα (αβαθείς λίμνες και θάλασσες) δρουν σα λιπάσματα στα φύκια και στον φυτοπλαγκτόν και προκαλούν τη ραγδαία τους αύξηση. Αυτό οδηγεί μετά στην αύξηση τόσο του ζωοπλαγκτού όσο και των βακτηρίων που θα αποικοδομήσουν τη οργανική ύλη που συσσωρεύεται. Το πλήθος αυτών των οργανισμών εξαντλεί το διαλυμένο στο νερό οξυγόνο με αποτέλεσμα τα ψάρια να ξεβράζονται νεκρά λόγω της ανοξίας. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ευτροφισμός.

Πολλές ουσίες όπως ισχυρά καθαριστικά, λάδια αυτοκινήτων, εντομοκτόνα κλπ είναι κατευθείαν τοξικά για διάφορα είδη, ενώ πολλές από αυτές προκαλούν σοβαρές βλάβες στα οικοσυστήματα μολύνοντας τον αέρα, το νερό ή και το έδαφος. Κατηγορία των ουσιών αυτών αποτελούν τα βαρέα μέταλλα (υδράργυρος, μόλυβδος, κάδμιο κλπ) και οι οργανικές ενώσεις (όπως τα εντομοκτόνα) που δεν βιοδιασπώνται, αλλά μεταφέρονται μέσα από τις τροφικές αλυσίδες και συσσωρεύονται στους ανώτερους καταναλωτές στους οποίους ανήκει και ο άνθρωπος. Αυτή η συσσώρευση προκαλεί πολλά προβλήματα όπως λεπτά κελύφη στα αυγά των πουλιών, δηλητηριάσεις ακόμα και θανάτους στον άνθρωπο κλπ. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται βιοσυσσώρευση.

Αλλά και το φαινόμενο που βρίσκεται σε έξαρση τα τελευταία χρόνια, η μείωση της ποσότητας του στρατοσφαιρικού όζοντος, είναι άμεσα συνδεδεμένο με ουσίες οικιακής χρήσης. Διάφορα σπρέι και τα υγρά των ψυγείων και κλιματιστικών, περιέχουν freon, που κατεξοχήν ενέχεται για το φαινόμενο αυτό. Η μείωση της στιβάδας του όζοντος προκαλεί την αύξηση της βλαβερής υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στην γη και αυτό είναι καταστρεπτικό για πολλούς μονοκύτταρους οργανισμούς, ενώ οδηγεί στην αύξηση περιστατικών καρκίνων του δέρματος και καταρράκτη στα μάτια στους ανθρώπους.

Μπορούμε όμως να απαλλαχτούμε από όλα αυτά τα δυσάρεστα φαινόμενα; Ας προσεγγίσουμε το ερώτημα αυτό σε κάθε κατηγορία προϊόντων χωριστά.

Απορρυπαντικά και λοιπά καθαριστικά.

Η επιτυχία ενός καθαρισμού μπορεί να επιτευχθεί με τον συνδυασμό τεσσάρων παραμέτρων. Την θερμοκρασία καθαρισμού, τον χρόνο, την μηχανική δράση και το απορρυπαντικό. Η κυρίαρχη αντίληψη επενδύει μόνο στην τελευταία παράμετρο με καταστροφικά αποτελέσματα για την υγεία και το περιβάλλον. Απλές τεχνικές μπορούν να έχουν ευνοϊκά αποτελέσματα με μικρότερη χρήση χημικών απορρυπαντικών.

Αν εκμεταλλευτούμε το χρόνο μπορούμε να πετύχουμε πολύ καλά αποτελέσματα καθαρισμού. Αφενός πρέπει να δράσουμε άμεσα στο σημείο που δημιουργήθηκε λεκές προτού αυτός ποτίσει πχ το ύφασμα και προτού οξειδωθεί οπότε δεν απομακρύνεται πια, αφετέρου αφήνοντας πχ τα ρούχα ή σκεύη να μουλιάσουν πολλές ώρες.

Τον παράγοντα θερμοκρασία μπορούμε να τον εκμεταλλευτούμε με την χρήση του ζεστού νερού το οποίο όμως πρέπει να προέρχεται από ηλιακό θερμοσίφωνα ώστε οι επιδράσεις στο περιβάλλον για την απαιτούμενη ενέργεια θέρμανσης του να είναι οι ελάχιστες.

Τέλος η μηχανική δράση πολύ διαδεδομένη παλιότερα (χρήση κόπανου, νεροτριβής κλπ) με κατάλληλη ενσωμάτωσή της στην διαδικασία καθαρισμού μπορεί να συμβάλλει πολύ στο τελικό αποτέλεσμα χωρίς την υπερβολική χρήση χημικών βοηθητικών παραγόντων.

Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να πετύχουμε στον τελικό μας στόχο χωρίς την χρήση απορρυπαντικών. Όμως πρέπει να αποφύγουμε τα κοινά απορρυπαντικά που ενέχονται τόσο για το φαινόμενο του ευτροφισμού όσο και για τις αλλεργίες που εμφανίζουν πολλά άτομα. Πρέπει επίσης να αποφύγουμε και τα διαφόρων τύπων ξελεκιαστικά κυρίως οργανικούς διαλύτες που πολλά είναι ύποπτα συν των άλλων και για καρκινογόνο δράση.

Στην αγορά με την εξέλιξη της τεχνολογίας αρχίζουν να εμφανίζονται προϊόντα καθαρισμού με λιγότερες επιβαρύνσεις για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Τα προϊόντα αυτά παράγονται με όσο το δυνατόν πιο φυσικές πρώτες ύλες, με ήπιες τεχνολογίες, με κατανάλωση μικρών ποσοτήτων ενέργειας. Είναι φιλικά στο περιβάλλον αφού βιοδιασπώνται και δεν προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις από ευαίσθητα άτομα. Τέλος είναι συσκευασμένα σε επαναχρησιμοποιήσιμα ή ανακυκλώσιμα υλικά πχ πολυαιθυλένιο (ΡΕΤ) ή χαρτόνι ανακύκλωσης.

Τα διάφορα καθαριστικά που χρησιμοποιούνται συνήθως για τα πατώματα, τους νιπτήρες, την τουαλέτα, το μπάνιο και τις διάφορες ηλεκτρικές συσκευές όπως η ηλεκτρική κουζίνα είναι συνήθως ισχυρά όξινες ή αλκαλικές ουσίες ή περιέχουν χλώριο με πολύ βλαβερές συνέπειες στο περιβάλλον. Οι παρασκευαστές αυτών των προϊόντων καταφέρνουν να εντυπωσιάσουν τους χρήστες τους με τα άμεσα αποτελέσματα αποκρύπτουν όμως τις βλάβες στις σωληνώσεις και κυρίως στο περιβάλλον που αυτά προκαλούν. Τις περισσότερες φορές υπάρχουν απλές λύσεις αντιμετώπισης. Η μηχανική απόφραξη είτε με την χρήση βεντούζας, είτε με λύσιμο του σωλήνα αποχέτευσης του νιπτήρα είτε με εύκαμπτο σύρμα είναι περισσότερο αποτελεσματική από την χρήση ισχυρών χημικών. Η απομάκρυνση των αλάτων γίνεται εξίσου αποτελεσματικά με την χρήση ξυδιού. Και εδώ κάποιες εταιρείες παρουσιάζουν εξειδικευμένα προϊόντα που είναι αποτελεσματικά και κυρίως οικολογικά πχ προϊόντα γενικού καθαρισμού, προϊόντα καθαρισμού μπάνιου, τουαλέτας και νιπτήρα και προϊόντα απομάκρυνσης αλάτων και λιπαρών λεκέδων.

Εντομοκτόνα φυτοφάρμακα

Τα γεωργικά φάρμακα εντομοκτόνα, μυοκτόνα, παρασιτοκτόνα χρησιμοποιούνται υπέρμετρα στα σπίτια παρότι είναι κατ΄ εξοχήν ύποπτα για πολλές δυσάρεστες συνέπειες τόσο στην υγεία των ανθρώπων (αλλεργίες, αναπνευστικά, καρκίνος) όσο και στο περιβάλλον (εξόντωση ωφέλιμων ζώων, βιοσυσσώρευση κλπ). Πολλές φορές χρησιμοποιούμε εντομοκτόνα σπρέι κατά 5-6 μυγών που εμφανίστηκαν στο σπίτι μας ενώ μια απλή μυγοσκοτώστρα θα ήταν εξίσου αποτελεσματική. Ο εντοπισμός των φωλιών των ανεπιθύμητων εντόμων και η μηχανική καταστροφή της θα μας απάλλασσε από πολλούς χημικούς βομβαρδισμούς που σίγουρο είναι ότι δεν έχουν στόχο μόνο τα έντομα αλλά και τους κατοίκους του σπιτιού. Η μη ύπαρξη πολλών αντικειμένων στο σπίτι και η επιμελής καθαριότητά του συμβάλλουν στην εκδίωξη των ανεπιθύμητων εντόμων. Τέλος αποτελεσματική αντιμετώπιση των πτερωτών εντόμων (κουνουπιών, μυγών κλπ) επιτυγχάνεται με την ύπαρξη σίτας στις πόρτες και τα παράθυρα ή ακόμα με την παρουσία επιλεγμένων φυτών που είναι εντομοαπωθητικά (πχ βασιλικός). Με ανάλογες αντιδράσεις μπορούμε να απαλλαχτούμε και από εισβολές τρωκτικών.

Προϊόντα αυτοκινήτου

Με δεδομένη την τεχνολογία του αυτοκινήτου αυτό που μπορούμε να κάνουμε στα υλικά αυτά είναι να αποφεύγουμε να τα έχουμε σπίτι μας και σε τυχόν αλλαγές των υγρών να φροντίζουμε να γίνονται σε συνεργεία που εγγυημένα συμμετέχουν σε προγράμματα συλλογής τους. Η οριστική λύση για αυτά τα υλικά θα δοθεί μόνο όταν αλλάξει η συνολική τεχνολογία του αυτοκινήτου προς νέες ήπιες οικολογικές τεχνολογίες και αυτό συνδυαστεί με την ταυτόχρονη μείωση της ανάγκης χρήσης του αυτοκινήτου.

Εύφλεκτα προϊόντα

Η εισαγωγή ήπιων μορφών ενέργειας στο σπίτι είναι η απάντηση στην χρήση αυτών των υλικών Αλλά και η αξιολόγηση των μορφών ενέργεια που θα χρησιμοποιήσουμε μπορεί να αμβλύνει τα προβλήματα που δημιουργούνται. Πχ είναι προτιμότερη για κάποιες λειτουργίες του σπιτιού η χρήση του φυσικού αερίου παρά του ηλεκτρικού ρεύματος (που μεταθέτει το πρόβλημα αλλού) ή του πετρελαίου. Η οριστική λύση θα δοθεί μόνο όταν απεξαρτηθούμε από αυτές τις μορφές ενέργειας. Χρώματα και υλικά περιποίησης.

Τα συμβατικά είδη αυτής της κατηγορίας είναι πολύ επικίνδυνα για το περιβάλλον λόγω των οργανικών ενώσεων και των βαρέων μετάλλων που περιέχουν. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος η Ε.Ε. έχει ψηφίσει κριτήρια με βάση τα οποία διάφορα χρώματα και βερνίκια μπορούν να χαρακτηριστούν σαν οικολογικά. Συν τοις άλλοις τα κριτήρια αυτά απαγορεύουν την ύπαρξη ουσιών που είναι ταξινομημένες ως: πολύ τοξικές, τοξικές, καρκινογόνες, μεταλλαξιογόνες και τοξικές για την αναπαραγωγή. Η χρήση οικολογικών χρωμάτων μειώνει σημαντικά τα προβλήματα εφόσον συνδυάζεται με σωστή χρήση των προϊόντων.

Συμπερασματικά

Α. Ολοένα και περισσότερες βλαβερές ουσίες για μας και το περιβάλλον εισβάλουν στο σπίτι μας μέσω των καταναλωτικών προϊόντων.

Β. Μια πρώτη αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να γίνει από εμάς με την μείωση της κατανάλωσης και με την ενσυνείδητη επιλογή των προϊόντων που καταναλώνουμε, όπου το κριτήριο της επικινδυνότητας τους θα έχει την πρωταρχική σημασία.

Γ. Η οριστική λύση στο πρόβλημα θα δοθεί μόνο όταν αλλάξει το μοντέλο ανάπτυξής του σύγχρονου κόσμου, όταν η αειφορία θα αποτελέσει κινητήρια δύναμη κάθε κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας

του Σπύρου Πάγκαλου

Το άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS με τίτλο «Πράσινη Χημεία στο σπίτι»