Μεταφυσικός φόβος: όπου η Λογική καταργείται,

Αφορμή για το σημερινό άρθρο στάθηκε μια σειρά από συγχρονικότητες που σχετίζονταν με το Φόβο τις προηγούμενες ημέρες. Σε μια συζήτηση με έναν καλό φίλο και συνάδελφο, μου ανέφερε πως ακόμη και την ίδια την Παναγία να “έβλεπε” θα τρομοκρατούνταν και αισθανόταν φόβο απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ένας άλλος, αναγνώστης του ιστολογίου μου διηγήθηκε εμπειρίες του που επίσης του προκάλεσαν φόβο, ενώ το ίδιο ακριβώς μου έχουν αναφέρει και άλλοι αναγνώστες που μου εμπιστεύτηκαν προσωπικά τους βιώματα, από την εποχή κιόλας που σχετιζόμουν με μια ομάδα, ενώ κατά τον πρόσφατο θάνατο ενός προσφιλούς συγγενικού προσώπου, η κόρη του αρνούνταν να κοιμηθεί, διότι φοβόταν πως θα έβλεπε τον...
πατέρα της. Κοντά σε αυτά, η συχνή μου επαφή με παράγωγα της λέξης “φόβος” (σε συνομιλίες, διαφημίσεις, τηλεοπτικά προγράμματα, ακόμη και σε βιβλία και περιοδικά με καταιγιστικό ρυθμό και ιδιαίτερα αυξημένη συχνότητα, ήταν οι παράγοντες που με ώθησαν στη συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου. Ας μιλήσουμε για το μεταφυσικό φόβο, λοιπόν και ας προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε μερικά πράγματα.

Φόβος, βιολογική και εξελικτική βάση

Ο φόβος είναι μια ενστικτώδης συμπεριφορά που σχετίζεται στενά με την αντίδραση θυμού. Η βιολογική βάση του φόβου βρίσκεται στον υποθάλαμο, τους αμυγδαλοειδείς πυρήνες και τον παρακοιλιακό πυρήνα, νευρικές δηλαδή δομές που βρίσκονται στον κροταφικό λοβό (είναι η περιοχή που σχεδόν κυκλικά βρίσκεται στους κροτάφους). Οι παραπάνω δομές δεν ανήκουν στον εγκεφαλικό φλοιό αλλά σε υποφλοιώδεις περιοχές και σχετίζονται με το αρχαιότερο εξελικτικά μέρος του εγκεφάλου ή με άλλα λόγια πρώτα δημιουργήθηκαν οι περιοχές που ελέγχουν τις ενστικτώδεις αντιδράσεις και μετά αναπτύχθηκαν οι περιοχές των υψηλότερων εγκεφαλικών λειτουργιών, όπως της νόησης, του λόγου, της αφηρημένης σκέψης και των ανώτερων συναισθηματικών αντιδράσεων. Οι δομές αυτές του μεσεγκεφάλου σχετίζονται στενά με τη λειτουργία του νευρορμονικού συστήματος και, όπως έχει αποδειχθεί, η χειρουργική τους αφαίρεση προκαλεί σε πιθήκους την απώλεια του φόβου, την αυξημένη επιθετικότητα και την οπτική αγνωσία. Σε σχετικό πείραμα οι πίθηκοι, που υπό κανονικές συνθήκες τρομοκρατούνται από τα φίδια, όταν υποβλήθηκαν στην παραπάνω αφαίρεση χωρίς φόβο τους επιτέθηκαν και τα έφαγαν.

Η φοβική αντίδραση υπάγεται στις αντιδράσεις stress, οπότε και από τη διέγερση των επινεφριδίων παράγονται αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης και τελικά κορτιζόνης, η οποία ασκεί εκτεταμένες αντιδράσεις σε πολλά όργανα – στόχους. Υπάρχει εφίδρωση, αυξημένη καρδιακή λειτουργία, ανακατανομή της αιματικής ροής με αύξησή της στους σκελετικούς μύες, συστολή της κόρης του οφθαλμού, αυξημένος ρυθμός αναπνοών, αύξηση της αρτηριακής πίεσης και πολλές άλλες αντιδράσεις. Παρατηρούμε, δηλαδή, πως σε συνθήκες stress ο οργανισμός προετοιμάζεται ώστε να τις αντιμετωπίσει.

Από την άλλη ο φόβος θεωρείται ως ένας μηχανισμός προστασίας από ένα ερέθισμα που πιθανώς να είναι επιβλαβές για τον οργανισμό. Είναι ο φόβος και οι μηχανισμοί του που προστατεύουν τα ζώα και ανάμεσά τους και τον άνθρωπο από βλαπτικά ερεθίσματα που μπορεί να έχουν από μικρές έως και εξαιρετικά εκτεταμένες ζημιές στον οργανισμό. Ο φόβος, όμως, είναι και κάτι που μαθαίνεται.

Ο ανθρώπινος φόβος και οι υποβολείς του

Ο φόβος είναι ένα από τα παγκόσμια προβλήματα και υπάρχουν πολλές όψεις του. Ο άνθρωπος συνηθίζει να φοβάται για το μέλλον του, για εκείνο που δεν γνωρίζει, για εκείνο που δεν βλέπει και για εκείνο που νομίζει και έχει πολλή βοήθεια στο να φοβάται. Ο κινηματογράφος είναι ένας κατεξοχήν μηχανισμός πρόκλησης φόβου, λόγω των ισχυρών επιδράσεών του σε συλλογικούς φόβους, τους οποίους φροντίζει καλά να εκμεταλλευτεί. Τον ίδιο ρόλο, από όσο παρατηρώ, παίζουν και τα δελτία ειδήσεων τα οποία εσκεμμένα καλλιεργούν φοβικό κλίμα με παρόμοιο τρόπο αλλά και άλλοι φορείς, όπως για παράδειγμα πολλές θρησκείες. Σε ό,τι αφορά στη χριστιανική θρησκεία, θλίψη προκαλεί το γεγονός ότι “πήραν” το Θεό, από την κεντρική θέση που του αρμόζει και τον μετέτρεψαν απλά σε ένα “τάλισμαν” (ας μου επιτραπεί η λέξη και η διατύπωση) προστασίας από το Διάβολο. Από την άλλη πλευρά, γεμίζοντας ενοχές τον πιστό για μια σειρά απο ζητήματα, υπερφότωσαν το συλλογικό ασυνείδητο με σαδομαζοχιστικού τύπου τιμωρίες των “αμαρτωλών” και αυτό, με τη σειρά του, δημιουργεί έναν εξαιρετικά ισχυρό φόβο για την αποκαλούμενη “άλλη ζωή”. Κοντά σε αυτά, με τη δαιμονοποίηση οποιασδήποτε θεωρίας ή πρακτικής θεωρήθηκε εχθρική προς τη θρησκεία, ο φόβος των τιμωριών εξαιτίας της παρέκκλισης από το Δόγμα που θεσπίστηκε, ενισχύθηκε και γιγαντώθηκε η φοβική σκεπτομορφή, απίστευτα δυναμωμένη από τους φόβους εκατομμυρίων πιστών.

Ο φόβος για το άγνωστο

Είπαμε και παραπάνω ότι ο άνθρωπος συνηθίζει να φοβάται εκείνο που δεν γνωρίζει ή για εκείνο που νομίζει. Ας το εξηγήσουμε λίγο αυτό. Είμαστε έτσι φτιαγμένοι και μαθημένοι ώστε να νιώθουμε καλά με εκείνο που ξέρουμε, με εκείνο για το οποίο έχουμε εμπειρία. Οτιδήποτε μας ξενίζει συνήθως μας φοβίζει κιόλας, στην καλύτερη περίπτωση στην αρχή, μέχρι να μας γίνει γνωστό και να διαπιστώσουμε ότι δεν μας απειλεί. Πάνω σε αυτό μάλιστα στηρίζονται κάποιες μέθοδοι καταστολής του φόβου. Μια από τις πρώιμες προσπάθειες καταστολής του φόβου είναι και η ονοματοθεσία, που στην ουσία μπορεί κανείς να πει ότι, εκτός των άλλων αναγκών, λειτούργησε και ως μια μέθοδος εξορκισμού του φόβου του αγνώστου. Έτσι ο άνθρωπος φοβάται οτιδήποτε ξεφεύγει (ή θεωρεί ότι ξεφεύγει) από τις γνωστές του πέντε αισθήσεις και γενικά από την παγιωμένη άποψη που έχει για τον κόσμο.

Ο άνθρωπος, εξαιτίας των παραπάνω, φοβάται κι εκείνο που νομίζει πως “έτσι είναι”, γιατί αυτό τον έκαναν να πιστέψει οι υποβολείς του φόβου που προαναφέρθηκαν. Έτσι, σε ό,τι αφορά στα μεταφυσικά, φοβάται κανείς για παράδειγμα να πάει σε νεκροταφείο τη νύχτα, για το φόβο των φαντασμάτων ή φοβάται να καταπιαστεί με θέματα που θεωρούνται ταμπού γιατί δήθεν τα “στοιχειώνει ο Διάβολος”. Ένας από τους φόβους που είχα κι εγώ για χρόνια, πριν ασχοληθώ με αυτά που ασχολούμαι, ήταν ο φόβος του νεκρού σώματος. Η αιτία του δεν ήταν αυτό που θα έλεγε ένας ψυχολόγος, ότι δηλαδή υποσυνείδητα φοβάμαι το δικό μου θάνατο αλλά η ανόητη έμμονη ιδέα, υποβεβλημένη από τον κινηματογράφο, ότι το νεκρό σώμα θα ζωντανέψει. Και με το παράδειγμα αυτό ερχόμαστε να εξετάσουμε την υποβολή, που τόσο μεγάλο ρόλο παίζει στο σημερινό μας θέμα.

Υποβολή και αυθυποβολή

Τόσο η μία όσο και η άλλη εισέρχονται στον άνθρωπο χωρίς τη μεσολάβηση του συνειδητού νου αλλά κατευθύνονται απευθείας προς το υποσυνείδητο. Η διαφορά τους είναι ότι η πρώτη προέρχεται από διαφορετικό νου ενώ η δεύτερη από τον δικό μας. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι εύκολοι στις (αυθ)υποβολές και άλλοι που είναι δυσκολότεροι, ενώ υπάρχουν επίσης και άνθρωποι που με διάφορες τεχνικές μπορούν να υποβάλουν κάποιον άλλο.

Στην αυθυποβολή, εντελώς απλοϊκά, σχηματίζεται μια εικόνα στο συνειδητό νου, η οποία στη συνέχεια “βυθίζεται” στον υποσυνείδητο κι από εκεί αντλεί τη δύναμή της. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα, προσπαθώντας να προτείνουμε μια εξήγηση για το φόβο του νεκροταφείου. Ο συνειδητός νους αρχίζει να σχηματίζει φανταστικές εικόνες φαντασμάτων και άλλων τρόμων. Οι εικόνες αυτές “κατέρχονται” στο υποσυνείδητο, όπου και ταυτίζονται με αρχετυπικούς φόβους, όπως είναι ο φόβος της επόμενης ζωής και του θανάτου και από τον υποσυνείδητο φόβο εκλύονται τα φαινόμενα του φόβου που αναφέραμε, στα οποία πρέπει να συμπεριληφθεί και η δημιουργία σκεπτομορφών που “τρέφονται” από τα φοβικά συναισθήματα και μπορεί να γιγαντωθούν τόσο όσο κανείς δεν περιμένει.

(από fireoffohat)