Ο νέος Μεσαίωνας και το σοκ του μέλλοντος μας....

Ο νέος Μεσαίωνας

Φανταστείτε ένα κόσμο με μια ισχυρή Κίνα που θα αλλάζει την όψη της Ασίας. Με μια Ινδία που θα απλώνει με αυτοπεποίθηση την εμβέλειά της από την Αφρική ως την Ινδονησία. Με το Ισλάμ να επεκτείνει την επιρροή του. Με την Ευρώπη να στενάζει από κρίσεις νομιμοποίησης. Με κυρίαρχες πόλεις κράτη να κατέχουν πλούτο και να οδηγούν την καινοτομία. Και με ιδιωτικούς μισθοφορικούς στρατούς, ριζοσπαστικούς θρησκευτικούς κύκλους και ανθρωπιστικές οργανώσεις να παίζουν με τους...
δικούς τους κανόνες, ανταγωνιζόμενες για τις καρδιές, τα μυαλά και τα χρήματα των ανθρώπων.Όλα αυτά μοιάζουν οικεία σήμερα. Αλλά κάπως έτσι ήταν ο κόσμος και πριν 1000 χρόνια περίπου, στην ακμή του Μεσαίωνα. Τα τελευταία χρόνια έγινε κοινός τόπος ότι ο μεταψυχροπολεμικός κόσμος, με την άνοδο νέων δυνάμεων όπως η Κίνα και η Βραζιλία, θα καταλήξει σε αυτό που οι επιστήμονες των διεθνών σχέσεων αποκαλούν ‘πολύ-πολική τάξη’. Όμως για τα επόμενα 10-20 χρόνια, δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο αν το μέλλον θα εξελιχθεί όντως έτσι όπως πολλοί το φαντάζονται – συγκεκριμένα αν θα συνεχιστεί η σχετική παρακμή των Ηνωμένων Πολιτειών, το ‘κουτσά-στραβά προχωράμε’ της Ευρώπης, η συνέχιση της ενίσχυσης της Κίνας και της Ινδίας κι όλες αυτές οι γνωστές προβολές.

Στην πραγματικότητα ο κόσμος εισέρχεται στο 2011 όχι απλά ως ένας κόσμος περισσότερων ισχυρών κρατών, αλλά σαν ένας κόσμος πολυάριθμων κέντρων ισχύος διαφορετικών τύπων. Είναι με δυο λόγια σαν ένας νέο-μεσαιωνικός κόσμος. Ο 21ος αιώνας θα μοιάζει περισσότερο από καθετί άλλο με τον 12ο αιώνα.

Θα πρέπει να γυρίσουμε 1000 χρόνια πίσω για να βρούμε μια ιστορική εποχή όπου ο κόσμος ανήκε εξίσου στην Δύση και στην Ανατολή ταυτόχρονα. Εκείνη την εποχή η ισχυρή δυναστεία Σονγκ της Κίνας ηγεμόνευε στις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, χρησιμοποιούσε την πυρίτιδα και τύπωνε χρήμα.

Περίπου την ίδια εποχή η αυτοκρατορία των Χόλα στην Ινδία ηγεμόνευε στους θαλάσσιους δρόμους ως την Ινδονησία και το Χαλιφάτο των Αββασιδών κυριαρχούσε από την Αφρική ως την Περσία. Το Βυζάντιο άκμαζε στη γαλήνη της αδυναμίας του, και εξαιτίας και παρά τη μεγάλη έκτασή του. Μόνο η Ευρώπη βλέπει αυτό το μεσαιωνικό τοπίο αρνητικά.

Ο 12ος αιώνας αντιπροσωπεύει έναν πραγματικά πολύ-πολικό κόσμο. Από το ένα άκρο της Ευρασίας ως το άλλο, οι δυνάμεις που βρίσκονταν εντός της άκμαζαν, όπως συμβαίνει σήμερα με την Κίνα, την Ινδία και την Αραβική - Ισλαμική κοινότητα.

Αλλά υπάρχει κι άλλος ένας λόγος για τον οποίο η μεσαιωνική μεταφορά ταιριάζει στο σήμερα. Στα μεσαιωνικά χρόνια, οι Σταυροφορίες και ο Δρόμος του Μεταξιού συνέδεσαν την Ευρασία στο πρώτο παγκόσμιο εμπορικό σύστημα – με τον ίδιο τρόπο που πολλοί παγκόσμιοι δρόμοι εμπορίου το κάνουν σήμερα.

Οι εμπορικοί οίκοι της Μπρυζ και της Βενετίας χρηματοδοτούσαν τα διηπειρωτικά ταξίδια για την ανακάλυψη νέων μπαχαρικών και άλλων εμπορευμάτων. Ο Μάρκο Πόλο έφτασε στην αυλή του Κουμπλάι Χαν στην Κίνα αφού πρώτα θαύμασε τους αμπελώνες του Κασγκάρ και εντυπωσιάστηκε από τον πλούτο των Ξιάν. Ο Άραβας προσκυνητής Ιμπν Μπατούτα έκανε ακόμα μεγαλύτερα ταξίδια από το Μαρόκο ως την Άπω Ανατολή, επισκεπτόμενος στη διαδρομή του τους ακμάζοντες πολιτισμούς της Νότιας Ινδίας και της Σουμάτρας.

Σήμερα η παγκοσμιοποίηση κάνει ξανά το ίδιο πράγμα, διαχέει την ισχύ πρωτίστως μακριά από τη Δύση, αλλά και μακριά από τα κράτη, προς τις πόλεις, τις εταιρείες, τις θρησκευτικές ομάδες, τις ανθρωπιστικές μη κυβερνητικές οργανώσεις και τα πανίσχυρα άτομα, από τους τρομοκράτες ως τους φιλάνθρωπους. Αυτή η εντροπία δεν πρόκειται να αντιστραφεί για δεκαετίες – αν όχι για αιώνες. Όπως και πριν από 1000 χρόνια, έτσι και σήμερα, η διπλωματία αναπτύσσεται ανάμεσα σε όποιους είναι ‘κάποιοι’. Η προϋπόθεσή της δεν είναι η εθνική κυριαρχία αλλά η ισχύς.

Κάποιοι διέκριναν αντίρροπες τάσεις στο πλαίσιο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Αλλά με δεδομένη την ισχύ των δυνάμεων που ωθούν προς ένα νέο Μεσαίωνα, είναι πολύ απλοϊκό να μιλάμε για ‘επιστροφή του κράτους’ μόνο στη βάση του εγχειρήματος διάσωσης της Γουόλ Στριτ και των δημοσιονομικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας των κρατών. Πολύ πιο αποκαλυπτική για το μέλλον είναι η κατάρρευση του μεγαλύτερου μέρους του μετααποικιακού κόσμου, από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή ως τη Νότιο Ασία, όπου ο υπερπληθυσμός, η διεφθαρμένη διακυβέρνηση, οι εθνικές τριβές και οι καταρρέουσες υποδομές ωθούν πολλά κράτη στην πολιτική χρεοκοπία τους.

Από το Κονγκό και το Σουδάν ως το Πακιστάν, σε πολλά κράτη είναι πιθανόν να δούμε μια κίνηση προς ένα μικτό δημόσιο-ιδιωτικό σύστημα διακυβέρνησης. Ας πάρουμε το παράδειγμα του Αφγανιστάν: μια έκβαση εξίσου πιθανή με όλες τις άλλες είναι ένας μεταμοντέρνος διακανονισμός μεταξύ των διεθνών μεταλλευτικών εταιρειών, της κυβέρνησης της Καμπούλ, των τοπικών πολέμαρχων και των ξένων ειρηνευτικών δυνάμεων – ένα νέο-μεσαιωνικό μοντέλο που βλέπουμε ήδη στην Αφρική και σε άλλα μέρη.

Στην οικονομική σφαίρα, τα περισσότερα κράτη, φτωχά ή πλούσια, της Δύσης ή της Ανατολής, αρχίζουν και λειτουργούν ως φίλτρα, προσπαθώντας να διαχειριστούν τις εισροές και εκροές των αγαθών, των κεφαλαίων και των ανθρώπων που τους επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση. Στους μεσαιωνικούς χρόνους, η ευημερία των ανθρώπων εξαρτώνταν από τη θέση της οικογένειάς τους, της συμμετοχής τους σε κάποια συντεχνία και την περιουσία τους. Ο κόσμος της πόλης ήταν διαστρωματωμένος με βάση την κοινωνική και οικονομική του κάστα. Η πίστη δεν προσφέρονταν στο κράτος ως τέτοιο αλλά σε όποιον παρείχε τα αγαθά.

Σήμερα ο πληθυσμός της γης στρέφεται ακόμη περισσότερο προς διάφορες εταιρείες οι οποίες παρέχουν βασικές υπηρεσίες, από ασφάλεια μέχρι υγειονομική περίθαλψη. Στην αναπτυσσόμενη Ινδία μεγάλο μέρος της δημόσιας κοινωνικής πρόνοιας παρέχεται από βιομηχάνους όπως οι Τάτας και οι Αμπάνις, που οι οικογενειακές τους επιχειρήσεις διευθύνουν ολόκληρες βιομηχανικές πόλεις. Οι περιπτώσεις αυτές αποτελούν το αντίστοιχο του Οίκου των Μεδίκων, της οικογένειας που άρχισε να κυβερνά τη Φλωρεντία από τον 14ο αιώνα. Και ο ισλαμικός κόσμος σήμερα διακρίνεται επίσης από αυτή την πολιτική φιλανθρωπία, με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο και την Χεζμπολά στο Λίβανο να λειτουργούν σαν πολιτικά κόμματα αλλά και σαν κοινωνικές οργανώσεις που παρέχουν υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης.

Βεβαίως καμιά αναλογία δεν είναι τέλεια. Αλλά ο παραλληλισμός της εποχής μας με το Μεσαίωνα αποτελεί τουλάχιστον μια προειδοποίηση ενάντια στις απλουστευτικές αναφορές στην καθαρή ‘Συμφωνία της Ευρώπης’ του 19ου αιώνα, την ισορροπία ισχύος ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη που ακολούθησε τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Το σύστημα αυτό ήταν ένα modus vivendi για κάποια λίγα εθνικά κράτη. Αλλά ο νέος μας κόσμος είναι πολύ πιο πολύπλοκος.

Το μόνο κομμάτι που λείπει από όλα αυτά είναι προφανώς η Αμερική. Ο Μεσαίωνας ήταν προ-Ατλαντικός. Σήμερα όμως έχουμε την κληρονομιά της αμερικανικής αυτοκρατορίας που βρίσκεται στον Νέο Κόσμο. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση παίζει το ρόλο της Ιερής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι το νέο Βυζάντιο που βλέπει τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, ενώ βρίσκεται σε κατάσταση σχετικής παρακμής. Οι Βυζαντινοί κυριάρχησαν όμως για πολλούς αιώνες πέρα από την υλική τους ακμή, μέσα από την πανουργία της διπλωματίας και την εξαπάτηση, όχι μέσα από την στρατιωτική ισχύ.

Αυτός ο νέος κόσμος σημαίνει μεγάλες προκλήσεις, κυρίως για την Δύση. Αλλά αν οι ΗΠΑ εφαρμόσουν μια γνησίως βυζαντινή στρατηγική, ίσως μπορέσουν να πετύχουν την αποτροπή της ολίσθησης του κόσμου σε έναν πόλεμο. Και να έχουμε κατά νου ότι παρά τη σκοτεινή φήμη του, ο Μεσαίωνας υπήρξε στην πραγματικότητα μια εποχή μεγάλων εφευρέσεων και ανακαλύψεων – κι εκείνη που άνοιξε το δρόμο για την μεγάλη Αναγέννηση. Καθώς παρακολουθούμε την κλιμάκωση των τριβών ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις και την ενίσχυση των φόβων για έναν νέο κόσμο πολέμου, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το ίδιο μπορεί να γίνει και σήμερα.(από sofokleous10, ramnousia)