O ορισμός της Ζωής και ύβρις της παγκοσμιοποίησης

Μια μικρή συνεισφορά στις προσπάθειες για τον ορισμό της ζωής, γιατί τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι καύσιμα και, τέλος, γιατί η αισχρή παγκοσμιοποίηση επιτείνει την ύβρη κατά της φύσης.

Γράφει ο Γιώργος Πρίμπας

Ο στόχος του παρόντος κειμένου είναι να δώσει έναν ορισμό, ή τουλάχιστο να προσπαθήσει, για το τι είναι ζωή. Αναφέρομαι, φυσικά, στη ζωή όπως εμφανίζεται στον πλανήτη μας, μιας και μέχρι σήμερα μόνο για τη ζωή στη Γη μπορούμε να μιλάμε. Η λογική πάνω στην οποία θα στηριχθούμε βασίζεται στα αδιαμφισβήτητα δεδομένα από τα...
οποία αναφαίνονται οι ουσιώδεις διαφορές, αλλά και τα αίτια για τις διαφορές αυτές, ανάμεσα στις ατμόσφαιρες δυο όμοιων, ως προς τις διαστάσεις τους, πλανητών (της Γης και της Αφροδίτης) αλλά κι ενός τρίτου (του Άρη), με μικρότερες όμως διαστάσεις ως προς τους υπόλοιπους δυο.

Επίσης θα πρέπει να πούμε ότι στην πορεία του κειμένου θα δοθεί και η αιτιολόγηση για τη χρήση των υπόλοιπων δύο προτάσεων στον τίτλο του παρόντος. Προτάσεων που με πρώτη ματιά φαντάζουν τελείως παράξενοι.

Ας ξεκινήσουμε κατ’ αρχή λέγοντας ότι, με βάση τόσο τις επίγειες παρατηρήσεις/ μετρήσεις μας όσο και τα δεδομένα που έχουν σταλεί από τις διαστημικές αποστολές στους δυο άλλους πλανήτες, τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ατμοσφαιρών των προαναφερθέντων τριών πλανητών, είναι:

Αφροδίτη: περιέχει πάνω από 95% διοξείδιο του άνθρακα κι έχει, στην επιφάνεια του πλανήτη, μέση θερμοκρασία 450 περίπου βαθμών κελσίου και πίεση 100πλάσια αυτής στην επιφάνεια της Γης.

Γη: περιέχει 78% άζωτο και 20% οξυγόνο (το διοξείδιο του άνθρακα ανέρχεται σήμερα στο 0,037%) και έχει, στην επιφάνεια του πλανήτη, μέση θερμοκρασία 15 περίπου βαθμούς κελσίου.

Άρης: περιέχει πάνω από 95% διοξείδιο του άνθρακα κι έχει, στην επιφάνεια του πλανήτη, μέση θερμοκρασία -63 περίπου βαθμούς κελσίου και πίεση μόλις στο 0,7% αυτής στην επιφάνεια της Γης.

Επιπλέον δε, όσον αφορά την Αφροδίτη και τον Άρη, διαπιστώνουμε ότι:

- η μεν πρώτη βρίσκεται πιο κοντά, σε σχέση με τη Γη, προς τον ήλιο και η προσπίπτουσα σε αυτήν ηλιακή ακτινοβολία είναι πιο έντονη, ο δε Άρης βρίσκεται πιο μακριά, σε σχέση με τη Γη, από τον ήλιο και η προσπίπτουσα σε αυτόν ηλιακή ακτινοβολία είναι ασθενέστερη.

- η Αφροδίτη λόγω διαστάσεων και μάζας κράτησε την ατμόσφαιρά της (η οποία δε διέφυγε, πλην ελαχίστων ποσοτήτων, στο διάστημα και γίνεται συνεχώς πυκνότερη) ενώ ο Άρης κράτησε μόνον ένα πολύ μικρό κομμάτι της ατμόσφαιρας που θα είχε αν, αυτή, δε διέφευγε στο διάστημα.

- η αρχική προέλευση των ατμοσφαιρών, και των τριών, θα πρέπει να αναζητηθεί στην ηφαιστειακή δραστηριότητα η οποία, όμως, «σήμερα» στον Άρη εμφανίζεται αρκετά ελαττωμένη σε σχέση με αυτών της Αφροδίτης και της Γης.

- παρά τις σημαντικές διαφορές τους, όμως, στις ατμόσφαιρες της Αφροδίτης και του Άρη κυριαρχεί το διοξείδιο του άνθρακα, σε ποσοστό πλέον του 95%, ενώ το νερό, σε οποιαδήποτε μορφή, είναι αμελητέο (εκτός ίσως κάποιων ποσοτήτων σε μορφή πάγου στους πόλους του Άρη). Και οι δυο δηλαδή βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με την ατμόσφαιρα της Γης όπου α) το διοξείδιο του άνθρακα, «σήμερα», περιέχεται σε ποσοστό μόλις 0,037% (παίζοντας βέβαια έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της μέσης θερμοκρασίας στους 15 περίπου βαθμούς κελσίου αφού, αν δεν υπήρχε, η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης, θα ήταν κάτω από το μηδέν και ο πλανήτης θα ήτανε μια παγωμένη μπάλα, ενώ αν ποτέ ξεπεράσει ένα όριο, όχι πολύ μεγαλύτερο από το «σημερινό» ποσοστό, τότε το παγκόσμιο κλίμα θα καταρρεύσει, η ζωή θα αφανιστεί και σταδιακά η Γη θα οδηγηθεί σε μια κατάσταση παρόμοια με της Αφροδίτης) και β) το νερό είναι παρόν και στις τρεις μορφές του και επιπλέον βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και μετατροπή από τη μια μορφή στην άλλη.

Στο επόμενο σχήμα καταγράφονται συνοπτικά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των βασικών μεταφορών του άνθρακα από και προς το εσωτερικό των πλανητών.

όπου:

(1) μεταφορά άνθρακα, στη μορφή διοξειδίου του άνθρακα, από την ατμόσφαιρα στη βιόσφαιρα μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης.

(2) μεταφορά άνθρακα από τη βιόσφαιρα στην ατμόσφαιρα, κυρίως στη μορφή διοξειδίου του άνθρακα, λόγω της εκπνοής των ζώντων οργανισμών, της αποσύνθεσης των νεκρών οργανισμών, των πυρκαγιών κλπ…

(3) καταβύθιση άνθρακα, από νεκρούς οργανισμούς, στο εσωτερικό της Γης. Αυτό συμβαίνει στο βάθος των ωκεανών και ο άνθρακας τελικά μετατρέπεται είτε σε ασβεστόλιθους είτε, όταν επικρατούν ειδικές συνθήκες, σε μορφές όπως λιγνίτης, λιθάνθρακας, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο (που γενικά ονομάζονται: ορυκτά καύσιμα).

(4) μεταφορά άνθρακα από το εσωτερικό του πλανήτη στην ατμόσφαιρα, κυρίως στη μορφή διοξειδίου του άνθρακα, μέσω της ηφαιστειακής δραστηριότητας.

(5) μεταφορά άνθρακα από το εσωτερικό της Γης στην ατμόσφαιρα, κυρίως στη μορφή διοξειδίου του άνθρακα, μέσω της καύσης των ορυκτών καυσίμων.

(6) διαφυγή της ατμόσφαιρας, και φυσικά του διοξειδίου του άνθρακα, προς το διάστημα.

Αγνοώντας προς το παρόν το (5), ας έρθουμε να δούμε στο ανωτέρω σχήμα, τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τόσο έντονα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της σύστασης της ατμόσφαιρας της Γης σε σχέση με τους υπόλοιπους δυο πλανήτες.

Όπως μπορεί πολύ εύκολα να διαπιστώσει κάποιος, σε αυτό που διαφέρει η Γη, από τους υπόλοιπους δυο πλανήτες, είναι ότι οι μεταφορές του άνθρακα συνιστούν δυο κύκλους και μάλιστα συνιστούν τους σημαντικότερους από τους κύκλους που συμβαίνουν στη Γη! Βασικό χαρακτηριστικό του πρώτου, (1) + (2), είναι η δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα από τα φυτά (μέσω της φωτοσύνθεσης) και η απελευθέρωση του και πάλι στην ατμόσφαιρα μέσω των εκπνοών και των αποσυνθέσεων των οργανισμών. Βασικό χαρακτηριστικό του δεύτερου, (3) + (4), είναι η καταβύθιση του άνθρακα στο εσωτερικό του πλανήτη και η απελευθέρωσή του και πάλι στην ατμόσφαιρα, μέσω των ηφαιστειακών εκρήξεων. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι, με βάση γεωλογικά στοιχεία, οι κύκλοι είναι τέτοιοι ώστε οι συνολικές ποσότητες του άνθρακα, στη βιόσφαιρα και την ατμόσφαιρα, να είναι σταθερές εδώ και πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα! Είναι σαφές ότι το κλειδί της ύπαρξης των κύκλων αυτών λέγεται ζωή. Χωρίς την ύπαρξή της ζωής η Γη, «σήμερα», θα ήταν μια Αφροδίτη με πιθανόν, λόγω του ότι βρίσκεται λίγο μακρύτερα από τον ήλιο σε σχέση με αυτήν, μια μέση θερμοκρασία λίγο μικρότερη από αυτής, αλλά σίγουρα πολύ πιο πάνω από τους 200-250 βαθμούς κελσίου!

Η ζωή δεν είναι κάτι που εμφανίστηκε πρόσφατα στη Γη αλλά, με βάση τα γεωλογικά ευρήματα, εμφανίστηκε πριν από 4 δις χρόνια, λίγο μετά δηλαδή από τη δημιουργία της Γης και το σχηματισμό του πρώτου στερεού φλοιού και των πρώτων ωκεανών (μέσα στους οποίους και εμφανίστηκε). Η ζωή είναι ένα χαοτικό φαινόμενο που εμφανίστηκε στη Γη σε ακραίες κι εκτός ισορροπίας μεν, αλλά συγκεκριμένες συνθήκες (χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των χαοτικών φαινομένων) και βοήθησε στη διατήρηση των ποσοτήτων του νερού που υπάρχουν σε αυτήν, απαγορεύοντας, με τον τρόπο αυτό, τη συσσώρευση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Κοιτώντας πάλι και πάλι το σχήμα το μόνο που μπορούμε να πούμε για τη ζωή είναι ότι, αν θέλουμε να την ορίσουμε, ο καλύτερος και πλέον συμβατός με τα δεδομένα ορισμός είναι:

Η ζωή είναι η διαδικασία εκείνη, η οποία συμβαίνει στην επιφάνεια ενός πλανήτη, και η οποία έχει ως αποτέλεσμα την καταβύθιση του άνθρακα, που διαρκώς διαφεύγει από τα ηφαίστεια, ώστε αυτός να μην ξεπερνάει κάποια επιτρεπτά όρια στην ατμόσφαιρα του. Όρια τα οποία, αν δεν ξεπεραστούν, επιτρέπουν, σε συνδυασμό με την κατάλληλη ακτινοβολία του αστεριού γύρω από το οποίο περιφέρεται ο πλανήτης, την ύπαρξη υψηλής ποιότητας τάξης στην επιφάνεια του πλανήτη.

Μια διαδικασία που διαρκώς εξελίσσεται και προσαρμόζεται.

Μια διαδικασία που δεν πρέπει να είναι προνόμιο μόνον της Γης, αλλά φαίνεται ότι θα εμφανίζεται παντού, στο σύμπαν, όπου της δίδεται η δυνατότητα. Καθόλου δε απίθανο στο απώτατο παρελθόν να εμφανίστηκαν κάποιες μορφές ζωής και στην Αφροδίτη και στον Άρη (στον οποίο μάλιστα υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι έχουν βρεθεί ίχνη απολιθωμάτων από βακτήρια!), αλλά οι συνθήκες να μην ευνόησαν ούτε τη σταθεροποίησή της, στους πλανήτες αυτούς, ούτε και την εξέλιξή της με αποτέλεσμα να αφανίστηκε.

Στο σημείο αυτό βέβαια δε θα πρέπει να αγνοήσουμε το ενδεχόμενο σε αστρικά σώματα (όπως ο δορυφόρος του Δία, η Ευρώπη) να υπάρχει κάποιο είδος ζωής το οποίο να μη σχετίζεται καθόλου με την ακτινοβολία γειτονικού αστεριού. Όπως είναι γνωστό η Ευρώπη είναι καλυμμένη με πάγο πάχους τουλάχιστον εκατό χιλιομέτρων (περιέχοντας πολλαπλάσιες ποσότητες νερού από αυτές που υπάρχουν συνολικά στη Γη!). Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν ενδείξεις ότι στο βάθος αυτού του πάγου υπάρχει ένας τεράστιος ωκεανός ο οποίος δεν παγώνει εξ’ αιτίας της ενέργειας που εκλύεται από ενεργά ηφαίστεια που βρίσκονται στο βάθος αυτού του ωκεανού. Ηφαίστεια τα οποία οφείλουν την ύπαρξή τους στις τριβές, που προκαλούνται στο εσωτερικό της Ευρώπης, από το ισχυρό βαρυτικό πεδίο του Δία και τα παλιρροϊκά φαινόμενα που αυτό προκαλεί. Μια τέτοια ζωή, εκεί στο απόλυτο σκοτάδι, δε θα ήταν παρά μια διαδικασία απορρόφησης και σταδιακής μεταφοράς στον πυθμένα των συστατικών εκείνων τα οποία ελευθερώνονται από τα ηφαίστεια και που αλλιώς θα συσσωρεύονταν στη μάζα του ωκεανού.

Η ανακάλυψη της ύπαρξης τέτοιων μορφών ζωής θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα ευρύτερο ορισμό του τι είναι ζωή, ως εξής:

Η ζωή είναι η χαοτική διαδικασία εκείνη, η οποία συμβαίνει όπου και όποτε της δοθεί η ευκαιρία, και η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον έλεγχο των ποσοτήτων των ουσιών εκείνων του περιβάλλοντός της που αλλιώς θα συσσωρεύονταν και θα εμπόδιζαν την ύπαρξη υψηλής ποιότητας τάξης.

Ας έρθουμε τώρα να δούμε τη μεταφορά υπ’ αριθμό (5) του ανωτέρω σχήματος.

Όπως ήδη αναφέραμε ο άνθρακας στη Γη καταβυθίζεται στο εσωτερικό της, κυρίως στα βάθη των ωκεανών, κι εξηγήσαμε τη χρησιμότητα αυτής της καταβύθισης.

Οι συντριπτικά μεγαλύτερες ποσότητες συσσωρεύονται ως ασβεστολιθικά πετρώματα. Πετρώματα τα οποία, εξ’ αιτίας της τεκτονικής δραστηριότητας της Γης, μπορεί και να βρεθούν κι εκτός των ωκεανών. Ως παράδειγμα ας πούμε ότι αυτό συνέβη και στον Ελλαδικό χώρο όπου η οροσειρά της Πίνδου, ο Όλυμπος, ο Ταΰγετος, η Πεντέλη και η πλειοψηφία των βουνών δεν είναι παρά συσσωρεύσεις ασβεστολιθικές που, ο σχηματισμός τους έγινε στο βάθος ωκεανού του οποίου σήμερα η μεσόγειος είναι ότι απέμεινε, διήρκεσαν δεκάδες εκατομμύρια χρόνια. Λόγω όμως της προσέγγισης της αφρικανικής πλάκας με αυτήν της ευρασίας, σταδιακά άρχισαν να βγαίνουν από τη θάλασσα και να γίνονται τα σημερινά βουνά. Βουνά τα οποία και ψηλώνουν, ανεπαίσθητα πάντως για τα ανθρώπινα δεδομένα, διαρκώς!

Πέρα όμως από τους ασβεστόλιθους, και σε περιπτώσεις όπου κάποτε επικράτησαν ειδικές γεωλογικές συνθήκες, ο άνθρακας που καταβυθιζόταν μετατράπηκε σε λιθάνθρακα, λιγνίτη, πετρέλαιο, φυσικό αέριο κλπ. Δηλαδή σε υλικά που, όταν καίγονται, παράγουν ενέργεια.

Ο άνθρωπος, αφού πρώτα τα ονόμασε «ορυκτά καύσιμα», ανακάλυψε τα τελευταία 250 χρόνια τρόπους να τα εξορύσσει και, καίγοντας τα, να παράγει ενέργεια.

Η διαδικασία αυτή έχει πάψει προ πολλού να είναι μια μικρή διαταραχή, την οποία οι φυσικές διαδικασίες θα μπορούσαν να ισορροπούν χωρίς μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στο περιβάλλον, καθώς οι ποσότητες του άνθρακα που στέλνονται στην ατμόσφαιρα (κυρίως ως διοξείδιο του άνθρακα) είναι τεράστιες. Αρκεί να σκεφτεί κάποιος ότι μέχρι πριν 250 χρόνια το ποσοστό του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ήταν της τάξης των 0,025% (χωρίς να έχει υποστεί σημαντικές μεταβολές για δεκάδες εκατομμύρια χρόνια) ενώ σήμερα αγγίζει τα 0,038% και συνεχώς αυξάνεται. Ίσως οι ποσότητες να φαίνονται μικρές, όμως, όπως δείχνουν οι μετρήσεις, ήδη τα αποτελέσματα στη μεταβολή του παγκόσμιου κλίματος είναι εμφανή και πιθανή περαιτέρω αύξηση, του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, να έχει δραματικές επιπτώσεις στη ζωή στον πλανήτη. Απ’ ότι φαίνεται η φύση δε μπορεί να βρει τρόπο να απορροφήσει τις επιπλέον αυτές ποσότητες του διοξειδίου του άνθρακα και αυτές τείνουν να συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα. Σύμφωνα δε με μεγάλους επιστήμονες όπως, ο Stephen Hawkins, αν δε σταματήσουμε άμεσα την καύση των «ορυκτών καυσίμων» (με κατ’ αρχή τους λιγνίτη, λιθάνθρακα αλλά και πετρέλαιο να συνιστούν την ουσία του προβλήματος) , η ζωή στον πλανήτη, θα υπάρξει μόνο για λίγους αιώνες ακόμα, ενώ αλλιώς θα μπορούσε να διατηρηθεί (πριν αφανιστεί από την εξέλιξη της ηλιακής δραστηριότητας) για ένα δις χρόνια ακόμα!

Λύσεις δεν υπάρχουν;

Η απάντηση είναι πως ναι υπάρχουνε λύσεις και αυτές θα πρέπει να αναζητηθούν (με χρήματα πολύ λιγότερα από αυτά που η αισχρή παγκοσμιοποίηση ξοδεύει για να συντηρεί/ επιβάλει της εξουσία της ανά τον κόσμο και να ελέγξει τις πηγές ενέργειας) στις λεγόμενες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια, το υδρογόνο (το οποίο κάλλιστα μπορεί να παράγεται σε εργοστάσια τα οποία θα διασπούν, με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας, το θαλασσινό νερό) και το οποίο όταν καίγεται παράγει νερό κλπ. Δυστυχώς όμως στην εποχή μας, την εποχή της αισχρής παγκοσμιοποίησης, οι ελάχιστοι συνειδητά έχουν επιβάλει, στο όνομα της δήθεν ελεύθερης διακίνησης εμπορευμάτων, έναν παραλογισμό κατανάλωσης ενέργειας σε τέτοιο σημείο που είναι μάλλον αμφίβολο αν οι «ανάγκες» για ενέργεια του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου μπορούν να καλυφθούν από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αρκεί να σκεφτεί κάποιος τις τεράστιες αποστάσεις που διανύουν τα προϊόντα (και του φαγητού ακόμα συμπεριλαμβανομένου) από την παραγωγή μέχρι τον τελικό καταναλωτή και την κατανάλωση ενέργειας που αυτό συνεπάγεται. Οι ελάχιστοι, στο όνομα του υπερκέρδους, πέτυχαν να παράγουν σε χώρες όπου οι εργαζόμενοι ουσιαστικά είναι δούλοι, των πιο σκοτεινών εποχών, κι εν συνεχεία να μεταφέρουν τα προϊόντα τους, για να αναλωθούν, σε αποστάσεις χιλιάδες χιλιόμετρων μακριά, υποσκάπτοντας έτσι το μέλλον του πλανήτη. Ένας δε επιπλέον παράγοντας έχει να κάνει με τη διάλυση των εργασιακών κεκτημένων και την ελαστικοποίηση των όρων εργασίας (κατόπιν απαιτήσεων της παγκοσμιοποίησης). Ο μέσος εργαζόμενος, και μιλάμε για εκατοντάδες εκατομμύρια εργαζόμενους ανά τον κόσμο, δε θα απασχολείται σε ένα χώρο δουλειάς αλλά θα υποχρεώνεται να αναζητεί και δεύτερη ή και τρίτη ακόμα δουλειά (όλες δε με μειωμένο ωράριο) για να μπορεί στοιχειωδώς να τα βγάζει πέρα. Αυτό όμως συνεπάγεται μετακινήσεις που είτε γίνονται με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς είτε με δικό του όχημα, απαιτούν κατανάλωση ενέργειας που δε θα καταναλωνόταν αν απασχολείτο δε μια δουλειά.

Η αισχρή και υβριστική (άρα αφύσικη) για το περιβάλλον παγκοσμιοποίηση είναι ο εχθρός του και η διαιώνιση της μόνο δεινά μπορεί να μας προσφέρει.

(από 24grammata)