Οι περί ψυχής θεωρήσεις.

Η σημερινή απαξίωση της φιλοσοφικής ηθικής και η αποτυχία της σύγχρονης Ψυχιατρικής
Wise-therapy: η στροφή της δυτικής θεραπευτικής Ιατρικής  προς τα φιλοσοφικά κείμενα. Θα φανταζόσαστε ποτέ, ότι η ενδελεχής μελέτη στο περιεχόμενο ενός κειμένου ή ενός βιβλίου, θα μπορούσε να θεραπεύσει ψυχικά, αλλά και σωματικά προβλήματα της υγείας ενός ανθρώπου; Θα θεωρούσατε σίγουρα υπερβολική αυτήν την άποψη, αφού μέχρι σήμερα προσπαθείτε όλα τα προβλήματα υγείας σας να τα θεραπεύσετε με χημικά φάρμακα ή με χειρουργεία. Ο μεγάλος όμως ιατρός και...
φιλόσοφος της αρχαιότητας, Γαληνός, έχει αντίθετη άποψη από εσάς… Ναι θα μπορούσε!

Η αποτυχία της σύγχρονης Ψυχιατρικής

Η Ψυχιατρική κατά την σύγχρονη ορολογία είναι η ιατρική ειδικότητα, που περιλαμβάνει τη σπουδή και τη θεραπεία των ψυχικών νόσων. Οι ψυχικές παθήσεις των ανθρώπων διακρίνονται απ΄ τη σύγχρονη ιατρική μεθοδολογία σε ψυχώσεις και νευρώσεις.
Σήμερα κάποιοι θεραπευτές γνωρίζουν, ότι οι σωματικές και οι ψυχικές λειτουργίες ενός οργανισμού θεωρούνται ως αδιαίρετο και ενιαίο σύνολο, γνώση που προϋπήρχε στους ιατρούς και φιλοσόφους της αρχαιότητας: «Θεωρώ, ότι η ψυχή και το σώμα αλληλοεπηρεάζονται απόλυτα. Και η ψυχική κατάσταση, όταν μεταβάλλεται, μεταβάλλει μαζί της και τη σωματική. Και η σωματική κατάσταση κι εκείνη, όταν μεταβάλλεται, μεταβάλλει μαζί της και την ψυχική» (Αριστοτέλης «Φυσιογνωμικά», 808 β-12). Παρά ταύτα οι πλείστοι σύγχρονοι ψυχίατροι χρησιμοποιούν βίαιες μεθόδους θεραπείας, περισσότερο επί του υλικού σώματος και λιγότερο επί του ψυχικού. Η πρόληψη και η αποφυγή των ψυχικών νόσων έχει μετατραπεί σε καταστολή. Η απομόνωση των ασθενών, τα ηλεκτροσόκ, τα ψυχοτρόπα φάρμακα και η ψυχοχειρουργική έδειξαν ματαίως, ότι η σύγχρονη Ψυχιατρική έχει ουσιαστικά αποτύχει. Η ύπνωση, η ομοιοπαθητική και οι άλλες ολιστικές θεραπευτικές μέθοδοι έχουν ένα σχετικά καλό θεραπευτικό αποτέλεσμα σε ψυχικές παθήσεις, αλλά δεν μπορούν να δράσουν προληπτικά.
Η σημερινή αντιφατική και παραφυσική κοινωνία της αφθονίας άχρηστων καταναλωτικών αγαθών, της βίας, του ρατσισμού, των ναρκωτικών, των θρησκευτικών φανατισμών, των ανισοτήτων και των άλλων παραδόξων, παγιδεύει το σύγχρονο άνθρωπο σε ψυχικά και πνευματικά αδιέξοδα. Η απαξίωση της φιλοσοφικής ηθικής σαν πρότυπο ζωής από τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες του 20ού αιώνα (ουσιαστικά η έλλειψη νοήματος και ουσίας της ζωής), επέδραμε καταλυτικά στην αύξηση των ψυχικών παθήσεων σε Ευρώπη και Η.Π.Α.. Στη χώρα μας η κατάσταση αυτή είναι σε έξαρση.
Κατά τον ιατροφιλόσοφο Γαληνό «οι λαθεμένες ιδέες περί του σκοπού της ζωής είναι που οδηγούν κατά κοινή ομολογία στη δυστυχία». Τα άρρωστα ψευδο-πρότυπα του star-system της εποχής μας δημιουργούν όμοιους μ΄ αυτούς κλώνους. Ομοφυλόφιλοι, ναρκομανείς ηθοποιοί, απατεώνες πολιτικοί, ψεύτικοι «καθώς πρέπει» δημοσιογράφοι, παιδεραστές ιερείς και διάφοροι άλλοι άρρωστοι άνθρωποι, που χρήζουν ανάγκη βοηθείας, αποτελούν τα πρότυπα του σημερινού δυτικού ανθρώπου. Οι ποικίλες μεταφυσικές και θρησκευτικές λύσεις δοκιμασμένες αποτυχημένα ήδη από το παρελθόν, οδηγούν και αυτές τους ανθρώπους σε αδιέξοδο. Θλίψη, μελαγχολία, εγωισμός, κτητικότητα, ραθυμία, απομόνωση, ακραίες συμπεριφορές, ψευτιά, επιδειξιομανία και πολλά άλλα αποτελούν τα σύγχρονα «άχραντα πάθη» της αρρωστημένης και παραφυσικής κοινωνίας μας.

Η θεραπεία της σοφίας

Απ΄ τη μεριά της επιστήμης η «πτωχή» φροϋδική ψυχανάλυση αποτελούσε τη βάση της σύγχρονης ψυχολογίας και των ψυχοθεραπευτικών μεθόδων μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ΄90. Τότε παρουσιάσθηκε κυρίως από αρκετούς Αμερικανούς και Ευρωπαίους ψυχιάτρους μία στροφή της θεραπευτικής ιατρικής προς τα φιλοσοφικά κείμενα κλασικών Ελλήνων αλλά και ξένων συγγραφέων. Η ψυχοθεραπεία βασίσθηκε πλέον σε λογοθεραπεία και συγκεκριμένα στην επιλεκτική ανάγνωση, ανάλυση και κατανόηση φιλοσοφικών κειμένων. Απ΄ τους δυτικούς ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές ονομάστηκε ως wise-therapy, δηλαδή θεραπεία της σοφίας. Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά. Η μέθοδος αυτή είναι πλέον αρκετά διαδεδομένη στο δυτικό κόσμο, καθ΄ ότι είναι η πιο αποτελεσματική, απολαυστική, ήπια και σχεδόν ανέξοδη. Βέβαια στην τριτοκοσμική χώρα μας η μέθοδος αυτή δεν υφίσταται.
Πολλά εκτενή άρθρα έχουν γραφτεί για την ψυχοθεραπευτική αυτή μέθοδο από κορυφαία περιοδικά και εφημερίδες της Ευρώπης και των Η.Π.Α. όπως το γαλλικό περιοδικό «Psychologies», το διεθνές «National Geographique», την Αγγλική εφημερίδα «Guardian» κ.ά. Ο Τιμ Λεμπόν είναι πτυχιούχος Φιλοσοφίας του Trinity College και πρόεδρος του συνδέσμου «Πρακτικής Φιλοσοφίας» στην Μεγάλη Βρετανία. Στην εισαγωγή του βιβλίου του «Wise Therapy» αναφέρει: «Η Θεραπεία της Σοφίας έχει διπλό στόχο, τόσο πρακτικό όσο και θεωρητικό. Απ΄ τη μία μεριά στοχεύει στο να βοηθήσει τους ανθρώπους να λύσουν κάποια απʼ τα προσωπικά τους προβλήματα και απ΄ την άλλη να τους δώσει όλα εκείνα τα εργαλεία, που θα χρειαστούν, για ν΄ αντιμετωπίσουν το μέλλον με περισσότερη σοφία. Το πρόβλημα με την σύγχρονη ψυχολογία είναι, ότι χρησιμοποιεί τις γνώσεις μόνο των τελευταίων εκατό περίπου χρόνων, ενώ αγνοεί την αξία της σοφίας, όσο και όλων εκείνων των γνώσεων, που έχουν αποκτηθεί εδώ και 2.000 χρόνια μέσα απ΄ την παγκόσμια, αλλά και κλασική φιλοσοφία».
Ο Γαληνός εκτός από γιατρός υπήρξε κι ένας μεγάλος φιλόσοφος. Η φιλοσοφική του σκέψη βασίζεται στην εκλεκτικότητα κι αποτελείται από ένα σύμπλεγμα φιλοσοφικών απόψεων των φυσικών φιλοσόφων, του Ιπποκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. (Στην εικόνα από αριστερά προς τα δεξιά: Θαλής, Ιπποκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης.)

Φιλοσοφία

«Φιλοσοφία = α) διάθεση για επιστημονική γνώση των όντως (αληθινών) όντων, β) διάθεση θεώρησης του αληθούς, και γ) επιμέλεια της ψυχής με παρουσία ορθού λόγου». (Όροι Σπευσίππου, “Διευθυντή της πλατωνικής Ακαδημείας”, Λεξικό εννοιών της Πλατωνικής φιλοσοφίας). Στον τρίτο ορισμό του Σπευσίππου για το τι είναι η φιλοσοφία,  μπορούμε να διακρίνουμε την διαπλαστική και θεραπευτική δύναμη τού ορθού φιλοσοφικού λόγου. Η σπουδή του λόγου αυτού δημιουργεί το φιλοσοφικό βίο. Πρόκειται για μία συνολική στάση ζωής, που έχει ως πρότυπο την αρετή (ενάρετος βίος). Κατά τον Πλάτωνα ενάρετος είναι εκείνος, ο οποίος ζει «κατά φύσιν». Ο φιλόσοφος εμπνέεται απ΄  τον έρωτα προς τις ιδέες – γνώση (κόσμος των ιδεών) και προσπαθεί να κάνει πράξη στην καθημερινότητά του, τα όσα μαθαίνει.
Ο Αριστοτέλης μας λέει «πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει», δηλαδή όλοι οι άνθρωποι εκ φύσεως ορέγονται (επιθυμούν) την γνώση. Αρχή της Πλατωνικής φιλοσοφίας είναι το «απορείν» και το «θαυμάζειν». (Θεαίτητος 155d). Η περιέργεια, η απορία  και ο θαυμασμός του κλασικού ανθρώπου για την σύσταση και την λειτουργία του φυσικού κόσμου και των αρχών της ζωής αποτέλεσαν τα κίνητρα της φιλοσοφικής αναζήτησής του.
Όλες οι φιλοσοφικές σχολές θεωρούσαν ως υπέρτατο σκοπό και ύψιστο αγαθό τής ανθρώπινης ζωής την επίγεια ευδαιμονία. Σε αντίθεση με την ευτυχία (προϊόν της τύχης), η ευδαιμονία είναι προϊόν ενάρετου βίου. Καρπός της ευδαιμονίας είναι η γαλήνη και ηρεμία της ψυχής. Εδώ θα πρέπει να διαχωρίσουμε την εκ διαμέτρου αντίθετη ιδεολογία τής παρά φύσιν α-νοήτου γαλήνης της ψυχής, που διδάσκουν οι θρησκείες (ασκητισμός), μέσω της αμάθειας και της απαξίωσης της ίδιας της ζωής, που δημιουργεί προβλήματα στην ψυχική αλλά και σωματική ανάπτυξη των πιστών. «Η στενή σχέση αρετής και γνώσης είναι χαρακτηριστική στον Σωκράτη και στον Πλάτωνα. Ως ένα βαθμό υπάρχει σ΄ όλη την ελληνική φιλοσοφική σκέψη, σε αντίθεση με την χριστιανική. Στη χριστιανική ηθική το ουσιώδες είναι η καθαρή καρδία και αυτή μπορεί να βρεθεί τόσο στους αμαθείς, όσο και στους πεπαιδευμένους. Η χαώδης αυτή διαφορά ανάμεσα στην ελληνική και στην χριστιανική ηθική εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα» (Bertrand Russel, «Σωκράτης Πλάτων και Αριστοτέλης» σελ. 32).
Kατά τον Πλάτωνα η ψυχή έχει τρεις έδρες – μέρη: Το «λογιστικόν», που είναι η έδρα της νόησης-λογικής και έχει την ιδιότητα να κυβερνά τα άλλα δύο μέρη, το «θυμοειδές» ή «θυμικόν», που κυβερνάται, αλλά και κυβερνά και είναι η έδρα της βούλησης και το «επιθυμητικόν», έδρα των επιθυμιών και των παθών, που πρέπει μόνον να κυβερνάται. Ο Πλούταρχος στο έργο του «Πλατωνικά ζητήματα» μας λέει, ότι «η πειθαρχία και η αρχηγία ανήκουν στην φύση του θυμικού (θυμοειδούς), αφού αυτό υπακούει στην λογική (λογιστικόν), ενώ εξουσιάζει και τιμωρεί την επιθυμία (επιθυμητικόν), όταν εκείνη επαναστατεί εναντίον της λογικής». Με τα πάθη και τις επιθυμίες της ψυχής ασχολήθηκαν πλείστοι των φιλοσόφων στην κλασική Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο και έγραψαν πολλά έργα. Ο Πλάτων, ο Επίκουρος, ο Επίκτητος, ο Αριστοτέλης, ο Πορφύριος, ο Γαληνός, αλλά και πολλοί ξένοι όπως ο Κρισναμούρτι, ο Όσσο, ο Λάο Τσέ, ο Ρουσσώ, ο Ράσσελ κ.ά. Ένα απ΄ τα έργα του Γαληνού, που άπτονται στην ψυχοθεραπεία, αλλά και της περί ψυχής θεωρήσεις του, θα εξετάσουμε παρακάτω.
«Ο άνθρωπος έχει υψώσει μέσα του σαν αγκυλωτούς φράχτες διάφορες εικόνες, θρησκευτικές, πολιτικές, προσωπικές. Αυτές εκδηλώνονται σαν σύμβολα, ιδέες, πίστεις. Και το βάρος αυτών των εικόνων κυριαρχεί πάνω στην ανθρώπινη σκέψη, στις σχέσεις του και στην καθημερινή του ζωή. Αυτές οι εικόνες είναι και οι αιτίες των προβλημάτων μας, επειδή χωρίζουν τους ανθρώπους μεταξύ τους». [Τζίντου Κρισναμούρτι, Ινδός συγγραφέας - φιλόσοφoς (1895-1986).]

Ο ιατροφιλόσοφος Γαληνός

Η ψυχιατρική κατά την κλασσική εποχή ήταν κλάδος της Ιπποκρατικής ιατρικής τέχνης κι αυτή με την σειρά της κλάδος της φιλοσοφίας. Ο Γαληνός ο Ένδοξος ή Κλαύδιος, υπήρξε ο διασημότερος ιατρoφιλόσοφος της εποχής του. Γεννήθηκε στην Πέργαμο της Μ. Ασίας το 128 μ.Χ. και πέθανε περίπου το 210 μ.Χ.στη Σικελία. Σε ηλικία 14 ετών παρακολουθεί μαθήματα φιλοσοφίας και λίγα χρόνια αργότερα ξεκινά τις σπουδές της ιατρικής παράλληλα με τη φιλοσοφία. Ταξιδεύει δέκα έτη για σπουδές σε περιοδεία στην Σμύρνη, Κόρινθο και Αλεξάνδρεια. Θα συνεχίσει τα ταξίδια του προς εμπλουτισμό των γνώσεών του για μερικά ακόμη έτη. Η φήμη του εξαπλώνεται ταχύτατα σε όλη την αυτοκρατορία και σύντομα θα γίνει ο προσωπικός γιατρός του καίσαρα Μάρκου Αυρήλιου.
Ο Γαληνός έζησε σε μία εποχή ιδεολογικής επιστημονικής ποικιλότητας. Ο ίδιος υπήρξε «εργοστάσιο παραγωγής» φιλοσοφικών, ρητορικών και ιατρικών έργων, που απαριθμείται σε 150 έργα χωρισμένα σε 500 βιβλία. Εισήγαγε πολλούς ιατρικούς όρους, που παραμένουν ίδιοι μέχρι σήμερα, όπως η «κράσις», «πνεύμα» κ.ά.. Η επιρροή του στην πρόοδο των επιστημών και ειδικώς της ιατρικής σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι ισάξια με εκείνη του Ιπποκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. (Βλ. Η Ιατρική του Γαληνού).
Μέσα απʼ τα σκοτάδια του ευρωπαϊκού μεσαίωνα το ιατρικό του σύστημα με τον όρο «Γαληνισμός» έγινε ο θεμέλιος λίθος των ιατρών της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, διαμορφώνοντας την εξέλιξη της παγκόσμιας ιατρικής. Μέχρι σήμερα σε πολλές χώρες του Ισλάμ και στην Ινδία διδάσκεται η ιατρική του, η λεγόμενη «Unani». Σε αντίθεση, η ψυχιατρική θεραπευτική μέθοδος του Γαληνού μέσω της ηθικής διδασκαλίας των φιλοσοφικών κειμένων είχε παραγκωνιστεί πλήρως και μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει δειλά δειλά να ανακαλύπτεται και να χρησιμοποιείται ξανά απ΄ τους σύγχρονους θεραπευτές. Τα «Περί ψυχής παθών και αμαρτημάτων», «Περί ηδονής και πόνου», «Περί της διαγνώσεως των ιδίων εκάστω παθών και αμαρτημάτων», «Περί ηθών», «Περί αλυπίας», «Περί κράσεων», είναι μερικά εκ των ψυχοθεραπευτικών έργων του.

Γαληνός: Ένας «εκλεκτικός» ψυχοθεραπευτής

Αν και έχει ροπή προς τους προσωκρατικούς, τον Πλατωνισμό, αλλά και τον Αριστοτελισμό, ουσιαστικά είναι εκλεκτικός και συγκρητιστής, προτιμώντας την ελευθερία της επιλογής του κατά το δοκούν. Υπερασπίζεται την αυτονομία της ψυχής ως ενέργεια, αλλά αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό την αθανασία της, ενώ αποδέχεται την κατά φύση  υλική – ενεργειακή της υπόσταση.
Για τον Γαληνό, όπως και για τον εκ σπουδών διδάσκαλό του Ιπποκράτη, χωρίς την καλλιέργεια και την εξάσκηση και στους τρεις τομείς της φιλοσοφίας (Φυσική, Ηθική, Λογική), δεν μπορεί κανείς να γίνει ιατρός. Υποχρέωση τού σωστού ιατρού είναι πρωταρχικά ο έλεγχος των παθών του (δόξα, πλούτη) και η καλλιέργεια τής αρετής, («ότι ο άριστος ιατρός και φιλόσοφος»). Μετέπειτα ακολουθούν οι ιατρικές γνώσεις. Για τον διδάσκαλο του Γαληνού, Ιπποκράτη, Φιλοσοφία και Ιατρική αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία, που πρέπει να συνυπάρχουν: «Λαμβάνοντας υπ΄ όψη όσα προαναφέραμε πρέπει να ανάγει τη φιλοσοφία σε ιατρική και την ιατρική σε φιλοσοφία» (Ιπποκράτης «Περί ευσχημοσύνης», παρ. 5). Επομένως η στείρα σύγχρονη υλική ιατρική, που δεν λαμβάνει καθόλου υπ΄ όψη της τις αρχές αυτές, είναι ουσιαστικά αποκομμένη απ΄ την ολιστική προσέγγιση των ιατροφιλοσόφων της αρχαιότητας, αλλά και απ΄ την υπόθεση ίαση.
Η Ιπποκρατική θεωρία του περί των τεσσάρων στοιχείων (κρύο, ζεστό, ξηρό, υγρό) ταυτίζεται με τους χυμούς του σώματος (αίμα, φλέγμα, μαύρη και κίτρινη χολή), καθώς και με τις θεμελιώδεις συμπαντικές ουσίες, (γη, ύδωρ, αέρας, φωτιά). Η επιρροή των τεσσάρων χυμών (που αποτελούν τα τέσσερα βασικά ενεργειακά κανάλια μέσα στο ανθρώπινο σώμα), συνδέεται άμεσα με τον ψυχικό μας κόσμο. Η ισορροπία των χυμών μεταβάλλεται ευμενώς η δυσμενώς απ΄ τη διατροφή, τα υγρά, την άσκηση, τα λουτρά, τις μαλάξεις, το κλίμα, την ηλιοθεραπεία, την τοποθεσία διαμονής, αλλά κι από την ψυχική μας κατάσταση.
Ο Γαληνός θεωρεί, ότι η μελαγχολία, η μανία, και η φρενίτιδα, προέρχονται από εγκεφαλικές βλάβες, που καταστρέφουν τον ψυχισμό μας και σταδιακά μετουσιώνονται σε σωματικές  νόσους με αποτέλεσμα να δημιουργούν τις ανισόρροπες μίξεις των χυμών στο σώμα. Στο «Ότι ταις του σώματος κράσεσιν αι της ψυχής έπονται δυνάμεις» (4,803) διαπιστώνει: «Εκείνου, που η φλέβα του αγκώνα του χτυπά δυνατά, είναι χαρακτήρας επιθετικός και οξύθυμος, ενώ εκείνου, που η φλέβα του είναι ήσυχη, είναι νωθρός». Το «Περί χρείας μορίων» περιέχει πολλά στοιχεία απ΄ τον πλατωνικό «Τίμαιο», ενώ στο «Προς Θρασύβουλον πότερον ιατρικής ή γυμναστικής εστί το υγιεινόν» μας εξηγεί, ότι το καλύτερο φάρμακο της Υγείας είναι η φιλοσοφία σε συνδυασμό με την ιατρική και όχι η στείρα ιατρική.
Ο Γαληνός απαλλαγμένος από μεταφυσικές και θρησκευτικές «αλήθειες» και με σκέψη φυσιοκρατική, προσδιορίζει με σαφήνεια την ατομική και αποκλειστική ευθύνη του καθενός μας, για την κατάκτηση της ευδαιμονίας. Ο ορθός λόγος και το πράττειν ορθώς είναι τα μόνα υπεύθυνα για την ευδαιμονία μας ή τη δυστυχία μας.

Περί ψυχής παθών και αμαρτημάτων

Βιβλίο Α΄: Διάγνωσις και θεραπεία των παθών της ψυχής

Στο έργο του αυτό ο Γαληνός διαγιγνώσκει αναλύει και προτείνει για τα πάθη της ψυχής: «Το μεν σφάλμα προκύπτει από λάθος ιδέες και αντιλήψεις, το δε πάθος προκαλείται από μία παράλογη δύναμη, που βρίσκεται μέσα μας και δεν υπακούει στη λογική (…). Το ότι είναι πολύ πιθανό να σφάλουμε έστω και αν δεν το αντιλαμβανόμαστε οι ίδιοι μπορούμε να το συμπεράνουμε απ΄ το εξής: Ότι ο κάθε άνθρωπος θεωρεί τον εαυτόν του ολότελα αλάνθαστο, ή ότι τα σφάλματα του είναι μικρά και ασήμαντα (…). Όταν ήμουν μικρός θεωρούσα υπερβολική τη σπουδαιότητα, που έδινε ο κόσμος στην ρήση του Απόλλωνα (γνώθι σ΄ αυτόν). Εκ των υστέρων όμως ανακάλυψα, ότι δικαίως την επαινούν (…). Όποιος λοιπόν θέλει να γίνει σωστός και ενάρετος άνθρωπος ας έχει υπ΄ όψη του αυτό: Ότι είναι αναπόφευκτο να αγνοεί πολλά απʼ τα προσωπικά του σφάλματα»  (παρ. 1-6).
Συνεχίζει τονίζοντας: «Επειδή τα σφάλματα οφείλονται σε λανθασμένη κρίση, ενώ τα πάθη σε κάποια παράλογη ψυχική δύναμη, θεωρώ απαραίτητο κατ΄ αρχήν να ελευθερώσει κανείς τον εαυτόν του από τα πάθη. Και κάποια απ΄ τα πάθη της ψυχής, όπως όλοι γνωρίζουν, είναι η οργή, ο φόβος, η λύπη, ο φθόνος (το αισχρότερο των παθών), η έντονη επιθυμία, η φιλοδοξία, η κοιλιοδουλεία, η φιλοχρηματία, η πλεονεξία, η αρχομανία, η απληστία. (Για την σημερινή εποχή θα προτείναμε και την υποκρισία!). Πώς όμως να ξεριζώσει κάποιος τα πάθη του, όταν αγνοεί το γεγονός ότι έχει πάθη;» (παρ. 8). Το ερώτημα αυτό θα πρέπει να υπογραμμιστεί ιδιαίτερα, διότι όλοι σχεδόν οι άνθρωποι σήμερα νομίζουν, ότι είναι σωστοί και ενάρετοι αγνοώντας θεληματικά, ότι διακατέχονται από πάθη…
Παρακάτω διαπιστώνει και προτείνει: «Μόνο ο σοφός άνθρωπος είναι ολότελα αλάνθαστος (…). Αν πρωτίστως κρατήσεις μία απόσταση από τις πράξεις σου και πάψεις να αντιλέγεις, θα βρεις πολλούς, που θα σε διορθώνουν με ειλικρίνεια και πολύ περισσότερο αν δείξεις ευγνωμοσύνη σε αυτόν, που θα σε κριτικάρει, αφού σε βοηθά να ελευθερωθείς απʼ το κακό (…). Δέξου ως πρώτο δίδαγμα της φιλοσοφίας το να μάθεις να υπομένεις την αρνητική στάση των άλλων» (παρ.11-13). Σπουδαία μαθήματα ηθικής για την βαρβαρότητα των ανθρώπων της εποχής μας.
Για να πλησιάσει κανείς την τελειότητα χρειάζεται να «ασκείται δια βίου» ενώ «όποιος έχει εθιστεί για πολύ καιρό με την κηλίδα των παθών, θα του είναι πολύ δύσκολο να γίνει άνθρωπος ενάρετος».(παρ. 25). Στην συνέχεια του έργου του ο Γαληνός δίνει λογικές συμβουλές για την αντιμετώπιση των παθών και των αμαρτημάτων (σφαλμάτων) μας. Και καταλήγει: «Διότι αν ακολουθήσεις αυτήν την πρακτική θα νοιώθεις μέρα με τη μέρα,  ότι σου είναι όλο και πιο εύκολο να απέχεις από όσα σου ανέφερα και η ψυχή σου θα γεμίζει με χαρά και ευφροσύνη. Να γνωρίζεις, ότι ο δρόμος, που οδηγεί στη σωφροσύνη περνά μέσα από την εγκράτεια. Αυτό είναι και το πλεονέκτημα του μυαλωμένου ανθρώπου έναντι του μη εγκρατή» (παρ. 32-33). Η εγκράτεια, που αναφέρει εδώ ο Γαληνός, δεν είναι αποτέλεσμα πίεσης, θεϊκής επιβολής, ή τιμωρίας (όπως δηλαδή η θρησκευτική εγκράτεια), αλλά συνειδητοποιημένης και προσωπικής απόφασης του καθενός μας…
Οριοθετεί τα ανθρώπινα αγαθά, ώστε να είναι τόσα, «όσα να μην πεινάμε, να μην διψάμε, να μην κρυώνουμε» (παρ. 44). Για την κοιλιοδουλεία λέει, ότι η χρησιμότητα τής τροφής «είναι να θρέφει το σώμα και όχι να ικανοποιεί την απληστία της κοιλιάς μας». Γι΄ αυτό και η τροφή «πρέπει να λαμβάνεται με μέτρο». Τέλος μας συμβουλεύει: «Όσο θεριεύει μέσα μας η δύναμη της λογικής στην πορεία αυτών των ασκήσεων, που κατανικούν και περιορίζουν τα πάθη, τόσο πιο εύκολη θα ΄ναι μετά η πλήρης υποταγή τους». (παρ. 56). Βλέπουμε λοιπόν, ότι για να μπορέσουμε να επιβληθούμε στα πάθη μας χρειάζεται προσπάθεια και αγώνας συνειδητός. Η συνειδητότητα, το γιατί δηλαδή επιλέγουμε να τιθασεύσουμε τα πάθη μας, είναι το κλειδί της υπόθεσης. Αυτά είναι και τα πρώτα βήματα της αυτογνωσίας, τού περιβόητου «γνώθι σ΄ αυτόν».

Βιβλίο Β΄: Διάγνωσις και θεραπεία των σφαλμάτων της ψυχής

Το δεύτερο αυτό έργο αποτελεί συνέχεια του πρώτου και ασχολείται με τα σφάλματα (αμαρτήματα) της ψυχής, που είναι απόρροια των παθών της: «Όπως έχω πει θα προσπαθήσω όσο περνά από το χέρι μου να δείξω τον δρόμο σε όποιον είναι ερωτευμένος με την αλήθεια, ένα δρόμο, που όλη μου την ζωή αναζητούσα». (παρ. 66). «Το πρώτο και μέγιστο σφάλμα είναι όσων αβασάνιστα εκφέρουν γνώμη για το τι ωφελεί ή βλάπτει την ανθρώπινη ζωή. Το σφάλμα αυτό το γεννάει η φιλαυτία – αλαζονεία, η δοκησισοφία (αυτοί που νομίζουν, ότι τα γνωρίζουν όλα) και η φιλοδοξία (για αυτούς που κυνηγούν την δόξα και για χρήμα)» (παρ. 63).
Στη συνέχεια μας αναλύει τα ψευδά επιχειρήματα διαφόρων ψευτοσοφιστών της εποχής του. «Τα σοφίσματα είναι επιχειρήματα, τα οποία είναι μεν εσφαλμένα, αλλά στήνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να μοιάζουν με ορθά. Το ότι είναι στημένα φαίνεται καθαρά απ΄ το συμπέρασμα τους, το οποίο δεν αληθεύει. Αναγνωρίζονται δε πολύ δύσκολα από εκείνους, που δεν είναι εξασκημένοι στην χρήση λογικών συλλογισμών». (παρ. 73). Με πόσα τέτοια «σοφίσματα» έξυπνα φτιαγμένα, μας βομβαρδίζουν καθημερινώς διαφόρων ειδών «ειδικοί» (ιατροί, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ιερείς κ.ά.) που δεν περιέχουν καμμία αλήθεια και δεν έχουν κανένα λογικό συλλογισμό; «Αφετηρία πάμπολλων σφαλμάτων είναι η αναληθής άποψη για τον εκάστοτε σκοπό της ζωής και άλλα επιμέρους πράγματα. Επειδή η δύναμη της ανθρώπινης ευδαιμονίας βρίσκεται στην έρευνα για τον σκοπό της ζωής, είναι εύλογο όλοι όσοι σέβονται τον εαυτόν τους να έχουν στραφεί στην αναζήτηση αυτή» (παρ. 78).
Για το Γαληνό ό,τι πολυτιμότερο ενυπάρχει στην ψυχή μας είναι η «λογική», ενώ αντιθέτως για τις θρησκείες η πίστη στο θεό! «Όσοι ασκούν την λογική και της δίνουν τη δύναμη που της αρμόζει κερδίζουν πολύ περισσότερες χαρές απ΄ ότι κάποιοι άλλοι, που ζούνε υποδουλωμένοι στις σωματικές ηδονές».(παρ.87). Το έργο μέχρι το τέλος του είναι ένας ύμνος στην αρετή, την λογική σκέψη και την ορθή αντιμετώπιση της ζωής. Το ότι πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς, αλλά και Ρωμιοί κυρίως καθηγητές της σύγχρονης κλασικής Ιατρικής θέλουν τον Γαληνό να είναι ένας ακόμη πιστός χριστιανός, αποδεικνύει το τέλμα στο οποίο κυλιούνται η θρησκεία, μαζί με την στείρα από φιλοσοφική προσέγγιση σύγχρονη Ιατρική. Τα σημερινά «μαύρα πρότυπα» παράδειγμα προς αποφυγήν της Ρωμαίικης κοινωνίας μας που είναι αποτέλεσμα της ανύπαρκτης παιδείας μας, ζουν υποδουλωμένα και τελματωμένα στα πάθη τους και διαστρέφουν και τις δικές μας ψυχές με την προβολή του αρνητικού τους αντι-προτύπου. Γιατί όλα τα Μ.Μ.Ε. προβάλλουν τόσο επίμονα αυτόν τον τύπο του παρηκμασμένου υπανθρώπου; Γιατί δεν διδάσκονται και στην χώρα μας τα αθάνατα έργα των κλασικών αλλά και των ξένων φιλοσόφων, που προβάλλουν τη λογική, την υγεία, την αρετή, το κάλλος, την φύση μας, την συνειδητοποίηση του εαυτού  μας, καθώς και το φιλοσοφικό πρότυπο ανθρώπου;
Τα έργα του Γαληνού, αλλά και τα αξεπέραστα περί ηθικής έργα των φιλοσόφων όλων των πολιτισμών του πλανήτη μας αποτελούν κομμάτι της παγκόσμιας κληρονομιάς μας. Στη σημερινή εποχή των ψυχικών αδιεξόδων και των ανούσιων ψυχικών θεραπειών, είναι περισσότερο επίκαιρα από ποτέ. Η μελέτη τους θα μπορούσε να βγάλει απ΄ το ψυχικό τέλμα την τριτοκοσμική Ρωμαίικη κοινωνία μας, αλλά και άλλες προβληματικές κοινωνίες του πλανήτη μας. Τα έργα αυτά θα μπορούσαν να αποτελέσουν το σκαλοπάτι, που χρειάζεται η ανθρωπότητα, για να ανέβει ένα παραπάνω επίπεδο, ένα βήμα προς το φως, προς την πρόοδο και την εξέλιξη του είδους μας αφήνοντας πίσω μας τα σκοτάδια που κληρονομήσαμε.
ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ
Βασίλειος Μαυρομμάτης, Ομοιοπαθητικός

(από lykomidis, schizas)