Η επικοινωνιακή πράξη στην πολιτική και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας!

Γράφει η Δέσποινα Φιλιππάκη

Υπεύθυνη Ομογενειακής Νεολαίας ΝΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Μελβούρνη

Σύμφωνα με τον Κρύσταλ, ως επικοινωνία ορίζεται η μετάδοση και η αποκωδικοποίηση οποιασδήποτε μορφής μηνύματος ανάμεσα σε ζώντες οργανισμούς. Αποτελείται από τον πομπό, την διαδικασία κωδικοποίησης του μηνύματος, το μήνυμα αυτό καθεαυτό, τον δίαυλο της επικοινωνίας, την διαδικασία αποκωδικοποίησης, τον δέκτη και την...
ανατροφοδότηση – τις πληροφορίες δηλαδή ότι το μήνυμα που στάλθηκε έγινε αντιληπτό.

Η επικοινωνία χωρίζεται στις εξής υποκατηγορίες: διαπροσωπική επικοινωνία, ενδοατομική επικοινωνία, οργανωτική επικοινωνία και μαζική επικοινωνία.

Η μαζική επικοινωνία έχει να κάνει με την ταυτόχρονη μετάδοση πληροφοριών μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης σε μεγάλα πληθυσμιακά κομμάτια. Πέρα από την δημοσιογραφία και τις διαφημίσεις, τα αντίστοιχα πανεπιστημιακά τμήματα και οι ειδικοί εξετάζουν την επιρροή των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στους ακροατές/τηλεθεατές.

Και οι τέσσερις μορφές ενημέρωσης, η τηλεόραση, οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο και το διαδίκτυο, ελέγχονται από μεγαλοεπιχειρηματίες και την εκάστοτε κυβέρνηση και διαμορφώνουν την τρέχουσα πολιτική ατζέντα (agenda-setting) με τρόπους που είναι σχεδόν αδύνατον να αντιληφθεί κανείς με «γυμνό μάτι».

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν είναι παρά επιχειρήσεις που πουλούν κι αυτές ένα συγκεκριμένο προϊόν – κανένα από αυτά, ούτε καν η κρατική τηλεόραση, δεν έχει αυτοσκοπό του την ανιδιοτελή κι ανόθευτη ενημέρωση του πολίτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ότι την προεκλογική περίοδο δεν δίδεται η ευκαιρία στα μικρά πολιτικά κόμματα να εμφανιστούν στα τηλεοπτικά κανάλια και να παρουσιάσουν το έργο τους.

Ειδικοί επιστήμονες, όπως επικοινωνιολόγοι, κοινωνιολόγοι, γλωσσολόγοι και ψυχολόγοι, καθώς και τα πορίσματα πολυετών ερευνών επιστρατεύονται από τα κανάλια και τους πολιτικούς για την διαμόρφωση και τον επηρεασμό της κοινής γνώμης. Αυτός ο επικοινωνιολογικός οργασμός είναι ιδιαίτερα έντονος κατά τις πυρετώδεις προεκλογικές ετοιμασίες όπου και κορυφώνεται.

Ο επικοινωνιολόγος, ανάμεσα στα άλλα, χρησιμοποιεί με έντεχνο τρόπο διάφορα μέσα πειθούς και πολύ συχνά μέσω του φενακισμού (δολιότητα) προσπαθεί να πείσει το κοινό για κάτι ή να τραβήξει την προσοχή του στα θέματα που το κόμμα και τα κανάλια έχουν αποφασίσει ότι είναι «σημαντικά» αυτή την συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Τα διάφορα μέσα πειθούς, δηλαδή η επίκληση στην λογική, στο συναίσθημα, στην αυθεντία, στο ήθος του ομιλητή καθώς και στο ήθος του αντιπάλου δίνουν την άδεια στους σημερινούς πολιτικούς ταγούς και τηλεοπτικές περσόνες να εξυμνήσουν έναν διαφορετικό αμοραλιστικό μακιαβελισμό.

Στις εφημερίδες, πολύ συχνά ο τίτλος του άρθρου περιλαμβάνει μια σύντομη δήλωση που θα προκαλέσει, λέξεις από άλλες γλώσσες ή και μια εικόνα που θα συγκινήσει. Αντίστοιχα, στην τηλεόραση, ο ήχος, τα χρώματα και η εικόνα παίζουν έναν παρόμοιο ρόλο.

Οι επικοινωνιολόγοι καθορίζουν από τα λογότυπα των κομμάτων και των καναλιών, μέχρι και τα ρούχα τα οποία φοράνε οι τηλεοπτικές περσόνες και οι πολιτικοί στις δημόσιες εμφανίσεις τους. Όσον αφορά στη δημιουργία ενός κοινά αποδεκτού πολιτικού σήματος, σκοπός είναι να μπορεί εύκολα ο πολίτης να το ανακαλέσει.

Ένας πράσινος ήλιος για το ΠΑΣΟΚ και το τραγούδι του Λοϊζου, μπορούν να ερμηνευθούν μόνο με γνώμονα τις κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις της δεκαετίας του 70’. Το τραγούδι αυτό κυκλοφόρησε επίσημα μετά την μεταπολίτευση αν και ανεπίσημα κυκλοφορούσε από την περίοδο των γεγονότων του Πολυτεχνείου και της χούντας. Η επιλογή του σήματος αυτού αλλά και του τραγουδιού δεν είναι καθόλου τυχαία.

Καθόλου τυχαία δεν είναι και η σύλληψη του Άκη Τσοχατζόπουλου λίγες εβδομάδες πριν τις εκλογές. Σε μια μάταιη προσπάθεια να αναδειχθεί η «διαφάνεια» και το αίσθημα «δικαιοσύνης» που διέπει τα δυο μεγάλα κόμματα, επιλέγονται προσωπικότητες που θα έπρεπε να έχουν απασχολήσει τον τύπο εδώ και δεκαετίες. Πόσους ψήφους πιστεύουν ότι θα κερδίσουν με αυτή την κίνηση;

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την δημιουργία των πρώτων ελληνικών κομμάτων κατ’αναλογία του γαλλικού, του αγγλικού και του ρωσικού κόμματος στις αρχές του 19ου αιώνα και την ρουσφετολογία που ξεκίνησε κατά την διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής, εδραιώθηκε κατά την διακυβέρνηση της χώρας από τον Ιωάννη Κωλέττη και κορυφώθηκε κατά την διάρκεια της μεταπολίτευσης αποτελούν μια σαφή εικόνα της ελληνικής πραγματικότητας και της άκριτης σκέψης του λαού.

Για ποιο λόγο όμως ο λαός έστρεψε την πλάτη του στους δημοσιογράφους;

Μήπως επειδή αυτά τα οποία πρεσβεύουν έρχονται σε αντίθεση με τον λαό και τις ανάγκες του; Μήπως επειδή επιτέλους κατάλαβε ότι χειραγωγείται μέσω του φτηνού λαϊκισμού και της προπαγάνδας;

Οι δεξαμενές σκέψης, ή αλλιώς think tanks αγγλιστί, είναι ερευνητικοί οργανισμοί οι οποίοι χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση, εταιρείες και πολιτικούς. Ανάμεσα στους πιο γνωστούς ερευνητικούς οργανισμούς είναι το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, το ΙΣΤΑΜΕ-Ανδρέας Παπανδρέου, κ.ά.

Οι δεξαμενές σκέψης, σε συνεργασία με τα κανάλια και την εκάστοτε κυβέρνηση, παρουσιάζουν στα τηλεοπτικά παράθυρα των ειδήσεων και στις διάφορες μεσημεριανές εκπομπές τους «ειδήμονες» που θα υποστηρίξουν τις απόψεις τους και τα πορίσματα των «ερευνών» τους. Το τρίπτυχο ήθος, λόγος και πάθος της θεωρίας πειθούς στην «Ρητορική» του Αριστοτέλη χρησιμοποιούνται για την ανάδειξη των «καυτών» θεμάτων.

Με κίβδηλες δημοσκοπήσεις και κάνοντας χρήση του κύρους του «ειδήμονα» παρουσιάζουν έντεχνα τα «επιχειρήματά» τους κάνοντας με την σοβαροφάνειά τους επίκληση στην λογική των τηλεθεατών. Αυτοί οι αποδεκτοί «ειδικοί» προβάλλονται από τις πηγές εξουσίας ως αυθεντίες και κατασκευάζουν μια «αντικειμενική» πραγματικότητα.

Με λίγα λόγια, τα μίντια διαμορφώνουν την πολιτική ατζέντα εις βάρος των πολιτών, αφήνοντας πολύ συχνά εκτός κάλυψης άλλα πιο σημαντικά ζητήματα. Οι Τσόμσκυ και Χέρμαν έγραψαν για μια συμβιωτική σχέση των ΜΜΕ με ισχυρές πηγές πληροφοριών λόγω οικονομικής αναγκαιότητας και αμοιβαιότητας συμφερόντων.

Μέσω της βιομηχανίας της κουλτούρας, κατά τους Αντόρνο και Χορκχάιμερ, η μάζα ελέγχεται καλύτερα. Η τυποποίηση και η επιβολή της κουλτούρας μέσα από τα ΜΜΕ και η προβολή της ως της μοναδικής κουλτούρας, διασφαλίζει την υπακοή της μάζας στα συμφέροντα της αγοράς.

Ποια είναι η συμβολή των ΜΜΕ στην ανάδειξη της νεοελληνικής κουλτούρας, μιας κουλτούρας πλασμένης κατ’εικόνα και καθ’ομοίωση προς τα αμερικάνικα πρότυπα; Με την ανάδειξη μιας πλαστής ευμάρειας και την εξύμνηση του καταναλωτισμού, μειώνοντας την θέση της οικογένειας και του σχολείου, σημαντικών φορέων κοινωνικοποίησης, ο νεοέλληνας ψάχνει κι αυτός να βρει την ταυτότητά του.

Κάπου ανάμεσα στο σουβλάκι με τζατζίκι, τον αστικό μύθο για τον περιβόητο Greek lover - παραθεριστή των ελληνικών νησιών που χαρίζει στιγμές έκστασης στις τουρίστριες - το αμερικάνικο όνειρο για ένα ακριβό σπίτι, ένα καλό αυτοκίνητο κι ένα σκύλο, και την ιστορικότητα μνημείων όπως ο Παρθενώνας, ο Έλληνας βρίσκεται σε μια σύγκρουση ρόλων. Στόχος τους ήταν η εθνική ταυτότητα και η εθνική συνείδηση των πολιτών.

Στον τομέα της πολιτικής, της επιστήμης, των τεχνών και των γραμμάτων τις τελευταίες δεκαετίες θα τολμούσα να πω ότι παρατηρείται μια στασιμότητα. Ποιοι συγγραφείς, φιλόσοφοι, ποιητές κ.ά πνευματικοί άνθρωποι έχουν αναδειχθεί τις τελευταίες δεκαετίες;

Οι έξωθεν επιβαλλόμενοι πόλεμοι, ο εμφύλιος, η περίοδος της χούντας καθώς και η γενιά του πολυτεχνείου η οποία αναδείχθηκε μέσα από αυτήν κι αποτέλεσε το σκαλοπάτι πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η μεταπολίτευση τραυμάτισαν και στιγμάτισαν την ελληνική ψυχή όπου άλλοτε πάλεψε να αναδειχθεί με τον Σεφέρη και τον Ελύτη κι άλλοτε αποχαυνώθηκε με την Πετρούλα, την Λιαμπίρη και την Στάη.

Σε ένα άρθρο του στα ΝΕΑ το 2006, ο Δημοσθένης Κούρτοβικ, έγραφε πως οι πιο ανήσυχοι ευρωπαϊκοί λαοί, οι Έλληνες και οι Ιταλοί είναι σήμερα οι πιο αποχαυνωμένοι. Η αποχαύνωση αυτή είναι βασισμένη στην βιομηχανία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και σύμφωνα με αυτόν ο μαρασμός του ελληνικού Τύπου αποτελεί μια αναγγελία για την έκλειψη της δημοκρατικής μας συνείδησης.

Τι είναι αυτό άραγε που θα μας κάνει από παθητικούς δέκτες, ενεργούς πολίτες;

Ρωτήστε τους εαυτούς σας και θα βρείτε την απάντηση.

Πηγές

Adorno, T., & Horkheimer, M. Dialectic of Enlightenment. Stanford University Press (2002) με την απόδοσή της στην ελληνική υπό τον τίτλο: Διαλεκτική του Διαφωτισμού (1996) από τις εκδόσεις Νήσος.

Chomsky, N. & Herman, S. E. (1988) Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media. USA: Pantheon

Crystal, D. (2007). How language works. London: Penguin Books Ltd

Durant, A. & Lambrou M. (2009). Language and Media. NY: Routledge

Greer, C. (2000). Crime and media: a reader. Oxon, England: Routledge

Hartley, P. (1993) Interpersonal Communication. NY: Routledge

Johnson, C. (2005). 21st century feature writing. USA: Pearson Education Inc.

Turner, J. & Oakes, P. (1986). "The significance of the social identity concept for social psychology with reference to individualism, interactionism and social influence". British Journal of Social Psychology 25 (3): 237–252.

(από logioshermes)