Περί κβαντικού χρόνου

Του Νίκου Λυγερού

Στο άρθρο του Ιάννη Ξενάκη Περί χρόνου βλέπουμε ότι ο συγγραφέας μέσω των αποτελεσμάτων της ειδικής σχετικότητας του Einstein, δεν θεωρεί τον χρόνο ως απόλυτο. Προσθέτει όμως: «Υπάρχει όμως πάντοτε». Αυτή η σκέψη, αν και αυτονόητη, είναι ενδεικτική της νοοσφαίρας του. Όχι διότι δεν γνωρίζει το αντικείμενο της φυσικής, αλλά αντιθέτως. Επιπλέον, όπως το αποδεικνύει το ίδιο του το άρθρο έχει γνώσεις περί κβαντικής θεωρίας, τουλάχιστον έως τις σχετικά πρόσφατες εξελίξεις της. Ενώ η προσέγγισή του είναι αρμόδια σε άλλα σημεία, στο συγκεκριμένο δεν αντιλαμβάνεται την...
έννοια του κβαντικού χρόνου. Αν χρησιμοποιήσουμε τον ισομορφισμό του Sidis, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όντως ο χρόνος υπάρχει πάντα. Το πρώτο πρόβλημα είναι αν υπάρχει παντού και όχι πάντα, εφόσον υπάρχουν και άλλες διαστάσεις στο χωροχρόνο, διότι η λέξη πάντα είναι αποκλειστικά χρονική. Υπάρχει, λοιπόν, ένας χώρος όπου δεν υπάρχει ο χρόνος; Αν και είναι φαινομενικά παράδοξο, η ίδια η κβαντική θεωρία μάς επιτρέπει να απαντήσουμε θετικά. Για να γίνει αυτό πρέπει και αρκεί να εισαγάγουμε το διάστημα του Planck. Στην ουσία, υπάρχει ένα όριο που δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε μέσα στο διακριτό χωροχρόνο. Συνεπώς, όχι μόνο ο χρόνος δεν είναι απόλυτος, μα επιπλέον δεν αποτελεί αναγκαστικά ένα συνεχές στοιχείο. Έτσι ο χρόνος υπάρχει παντού όπου η λέξη παντού υπάρχει. Δίχως αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει παντού. Με άλλα λόγια, υπάρχει μόνο και μόνο για μας εκεί που μπορούμε να του δώσουμε ένα νόημα. Όμως αυτό το νόημα δεν είναι αντικειμενικό και γι’ αυτόν το λόγο υπάρχει αυτή η απορία. Αν όμως αποδεχτούμε ότι υπάρχει κβάντωση της ενέργειας και του χώρου, είναι φυσιολογικό να γενικεύσουμε αυτή την έννοια και στο χρόνο εφόσον ο χωροχρόνος αποτελεί μια ενιαία οντότητα. Αυτή η ριζοσπαστική προσέγγιση της έννοιας του χρόνου, μας επιτρέπει να ερμηνεύσουμε διαφορετικά τις ανισότητες του Bell εφόσον το διευκρινίζει ο ίδιος ο Ιάννης Ξενάκης με την έκφραση «χωρική πανταχού παρουσία». Αυτές οι μη συνεχόμενες υπάρξεις του χώρου προσφέρουν δυνατότητες ερμηνείας του διαστήματος του χρόνου με τις μικροτοπικές αλλαγές φάσης. Ο χρόνος με αυτόν τον τρόπο έχει μια γεωμετρία που δεν είναι πια γραμμική ή μονοδιάστατη τοπολογικά. Και αυτή η γεωμετρία μπορεί να είναι και μορφοκλασματική εφόσον η θεωρία των φράκταλ μπορεί να κωδικοποιήσει το χώρο σύμφωνα με την αρχική ιδέα του Feynmann και με την εύστοχη προσέγγιση της κίνησης Brown από τους Abbott και Wise. Με άλλα λόγια, ο χρόνος παρουσιάζεται ως μια πολυπλοκότερη έννοια που εμπεριέχει μη κλασικά στοιχεία.

Opus