Το κριτικό πνεύμα του Leonardo da Vinci

Ν. Λυγερός

 Δεν απαιτείται προηγούμενη γνώση για να εξάγουμε συμπεράσματα για το κριτικό πνεύμα του Leonardo da Vinci, αρκεί να διαβάσουμε τα χειρόγραφά του για να το καταλάβουμε και να αντιληφθούμε το ύψος της διανόησής του. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα βρίσκεται στο χειρόγραφο F στην πίσω πλευρά του φύλλου 27. Αναφέρεται στα πέντε κανονικά σώματα. Πριν προχωρήσει στην παρουσίαση της ανάλυσής του, ο Leonardo da Vinci δεν διστάζει να κάνει ένα κριτικό σχόλιο, απόσπασμα του οποίου παραθέτουμε μεταφρασμένο:
«Να αντικρούεις τους σχολιαστές που δεν εκτιμούν τους αρχαίους εφευρέτες στους οποίους είμαστε ευγνώμονες για τα γράμματα και τις επιστήμες και που επιτίθενται στους...νεκρούς εφευρέτες. Επειδή, από οκνηρία, δεν κατάφεραν να γίνουν και οι ίδιοι εφευρέτες και επειδή με τόσα βιβλία, ασχολούνται συνεχώς με το πώς να ανασκευάσουν τις θεωρίες των δασκάλων τους μέσω δόλιων επιχειρημάτων.»

Αυτή η κριτική που μπορεί να φαίνεται γενική, αλλά δεν αποτελεί μία γενικότητα, είναι απαραίτητη για να στηρίξει την επιχειρηματολογία του και την ανατροπή των αντίθετων θέσεων. Μέσω του κειμένου που ακολουθεί, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Leonardo da Vinci γνώριζε τα πέντε πλατωνικά στερεά, δηλαδή το τετράεδρο, τον κύβο, το οκτάεδρο, το δωδεκάεδρο και το εικοσάεδρο. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώθηκε από άλλες εργασίες όπως αυτήν περί της απόλυτης αναλογίας. Εν τούτοις, η κριτική του δεν απευθύνεται, βέβαια, προς τον Πλάτωνα εφόσον τον υπερασπίζεται έμμεσα. Έχει ως στόχο τους σχολιαστές που επιδιώκουν να αμφισβητούν τον πλατωνικό ισομορφισμό. Η παρατήρησή τους έγκειται στο να αποδώσουν στη γη το σχήμα του κύβου λόγω της σταθερότητάς της. Και είναι ακριβώς αυτή την επιχειρηματολογία που βασίζεται στη σταθερότητα, που ανατρέπει ο Leonardo da Vinci. Διότι επισημαίνει ότι εάν η σταθερότητα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο αυτού του νέου ισομορφισμού, τότε πρέπει να συγκρίνουμε με ακρίβεια αυτήν του κύβου και του τετραέδρου. Για να αναιρέσει αυτή τη σταθερότητα, εκμεταλλεύεται την ιδέα της περιστροφής και επαναφέρει το πρόβλημα στο επίπεδο μέσω της τομής και της επιφάνειας. Με αυτόν τον τρόπο, αποδεικνύει ένα πολύ χρήσιμο λήμμα, δηλαδή: Όσες περισσότερες πλευρές έχει ένα σώμα, τόσο πιο εύκολη είναι η κίνηση. Και ως εκ τούτου, στηρίζεται στην ιδέα ότι το σώμα μέσω αυτής της ιδιότητας πλησιάζει περισσότερο τη σφαίρα. Άρα, βλέπουμε in vivo ότι το κριτικό πνεύμα του Leonardo da Vinci δεν προσπαθεί να αποφύγει την επιχειρηματολογία των σχολιαστών, αλλά αντιθέτως επιτίθεται στον κεντρικό της πυρήνα για να την αναιρέσει. Χρησιμοποιεί τη δύναμη της ίδιας της επιχειρηματολογίας για να την ανατρέψει. Και είναι με αυτή τη έννοια που η μεθοδολογία του ακολουθεί την αρχή του ξυραφιού του Όκκαμ εφόσον δεν προσθέτει τίποτα στη δεδομένη δομή. Η ικανότητά του να αναλύει τού επιτρέπει να αποδεικνύει τις ελλείψεις των σχολιαστών και να τις εκμεταλλεύεται αποτελεσματικά. Με αυτό το παράδειγμα, η απόδειξη του Leonardo da Vinci δεν δικαιολογεί τον πλατωνικό ισομορφισμό, αλλά αφοπλίζει την κριτική που βασίζεται στη σταθερότητα. Έπρεπε, λοιπόν, οι μη εφευρέτες σχολιαστές να βρουν κάποιο άλλο σημείο. Έτσι, ο Leonardo da Vinci αποδεικνύει τουλάχιστον δύο πράγματα: οι σχολιαστές δεν έχουν το επίπεδο των εφευρετών όσον αφορά στη δημιουργικότητα μα ούτε όσον αφορά στην εποικοδομητική κριτική. Με αυτόν τον τρόπο, υποβιβάζει το ρόλο τους στη σχολαστικότητα, δηλαδή στο μηδέν. 
Opus