Ο Μετα-εθνικισμός, το Όνειδος, ο Μίκης και Εμείς...

Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου

Το φαινόμενο του εθνικισμού υπήρξε ιστορικά η ηθική μήτρα των μοντέρνων κρατών και κοινωνιολογικά ο νομιμοποιητικός μηχανισμός της οργάνωσης και λειτουργίας τους. Γενικά θα συμφωνήσω στην τυπολογική διάκριση μεταξύ πολιτισμικού-εθνικισμού και αστικού-εθνικισμού, θα διαφωνήσω όμως ως προς τον διαχωρισμό μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού εθνικισμού, καθώς πουθενά δεν συναντά κανείς μια καθαρή διχοτόμηση μεταξύ πολιτισμικού και αστικού. Ασφαλώς χώρες όπως είναι η...
Ελλάδα ή ακόμη η Γερμανία διακρίνονται περισσότερο από πολιτισμικό-εθνικισμό παρά από αστικό, ενώ χώρες όπως η Γαλλία, ο Καναδάς ή οι ΗΠΑ χαρακτηρίζονται εντονότερα από τον αστικό τύπο. Ο πρώτος παραπέμπει σε μια μορφή κληροδοτούμενης πολιτισμικής ταυτότητας που...

 ιδεατά ενοποιεί έναν λαό, ενώ ο δεύτερος αντανακλά την συνειδητή επιλογή ατόμων να κοινωνικοποιούνται σεβόμενοι και υποστηρίζοντας μια συγκεκριμένη πολιτική κοινότητα. Με άλλα λόγια στην συγκρότηση ταυτοτήτων στην πρώτη περίπτωση (πολιτισμικός-εθνικισμός) κυριαρχεί περισσότερο το συναίσθημα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση μια μορφή ρασιοναλισμού συνδεδεμένη με την πολιτική συμμετοχή και την θεσμική διάρθρωση του κράτους. Αυτά γενικά, για να πάρετε μια ιδέα πώς γίνεται αντιληπτό το συμφέρον σε μια κοινωνία σε συνδυασμό με την αναφερόμενη εθνική ταυτότητα των ατόμων, στο βαθμό που παραγνωρίζεται (veil of ignorance) η ταξική συγκρότηση του κοινωνικού εαυτού.

Σήμερα και οι δύο αυτές μορφές εκδήλωσης εθνικισμού, μοιάζει να ξεπερνιούνται, ή καλλίτερα να μεταλλάσσονται, μέσω κρίσεων ασφαλώς, αλλά ελάχιστοι στον κόσμο αυτό δείχνουν να το αντιλαμβάνονται. Οι πιέσεις της παγκοσμιοποίησης (οικονομικής, πολιτικής, πολιτισμικής) οδηγούν σε μια μορφή μετα-εθνικισμού ως αποτέλεσμα της διολίσθησης των κρατών την εποχή της μετα-νεωτερικότητας, σε μια μορφή κρατών περιορισμένης κυριαρχίας, υπό την ηγεμονία μιας διεθνούς χρηματοπιστωτικής ελίτ.

Τα κράτη σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, χάνουν την αυτονομία στην διακυβέρνησή τους, όχι απλώς μέσω της συνειδητής και συμπεφωνημένης κοινωνικά εκχώρησης μέρους της κυριαρχίας τους σε διεθνείς ή υπερεθνικούς οργανισμούς όπως είναι η ΕΕ, για παράδειγμα, αλλά επειδή τους επιβάλλονται μηχανισμοί διακυβέρνησης, ώστε να μην ξεφύγει (ξεστρατίσει) το κράτος από αυτές τις δομές. Και επιπροσθέτως, στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης μια παγκόσμιας διακυβέρνησης, υπό το κράτος μιας ολιγαρχίας που κατασκευάζει και ελέγχει τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Πιο απλά, αυτοί που είχαν βάλει το ένα πόδι στην διακυβέρνηση μικρών και μεσαίων κρατών, τώρα επιχειρούν να βάλουν και το άλλο, αλλού με πρόσκληση του καθεστώτος, όπως στην Ελλάδα, και αλλού με μια γενικότερη πίεση από τους συνωμότες των χρηματοπιστωτικών αγορών που ελέγχουν μεγάλες δυνάμεις (ΗΠΑ) ή μπορούν να ποδηγετούν μικρότερες, αλλά πάντως ισχυρότατες όπως η Γερμανία.

Οι πολίτες βλέποντας αυτή την κατάσταση αρχίζουν και αναπτύσσουν ένα νεο-πατριωτισμό, στη βάση μιας νέας μορφής εθνικισμού που τον αποκαλώ «μετα-εθνικισμό». Αυτός ο εθνικισμός είναι μίγμα των δύο μορφών που περιέγραψα, ενσωματώνοντας όμως παράλληλα στοιχεία ταξικής συνείδησης. Είναι πολύ πιο σύνθετη μορφή που τείνει να κατασκευάσει μια νέα μορφή «Imagined Community» κατά Β. Anderson. Εδώ πλέον δεν υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ πολιτισμικού και αστικού εθνικισμού ή μεταξύ έθνους και Δήμου, αλλά αυτά συγχωνεύονται σε μια νέα μορφή στην οποία κυριαρχεί το κοινωνικό, η κοινωνική ταυτότητα. Πρόκειται για την αναγέννηση της κοινωνικής συνείδησης που συμπεριλαμβάνει την ταξική και την εθνική ως μορφές που αναπαριστούν διακρίσεις και αποκλεισμούς. Με άλλα λόγια, ο μετα-εθνικισμός δομείται στη βάση της αίσθησης (διαπίστωσης) ότι υπερεθνικά συμφέροντα παρεμβαίνουν μέσω του κράτους, ώστε να μεταβάλουν τις αξίες, τις συμπεριφορές, και τα κίνητρα δράσης των πολιτών ώστε αυτοί να παραδοθούν στην εξουσία τους δίχως οργανωμένη κοινωνική αντίσταση. Παράλληλα το κράτος μεταβάλλεται σε μαριονέτα αυτών των συμφερόντων και χάνεται απολύτως η αυτο-διακυβέρνηση που είχε διατηρηθεί την εποχή του τέλους της νεωτερικότητας. Πλέον τα κράτη που υποτάσσονται σε αυτά τα συμφέροντα, τα οποία αυτοπαρουσιάζονται με μια οικονομική διαλεκτική, ενώ είναι απολύτως πολιτικά, ηγεμονικά, παύουν να ασκούν κυριαρχία, και οι κυβερνήσεις που συνεργάζονται με αυτά τα συμφέροντα, κάλλιστα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι «εκποιούν» την λαϊκή κυριαρχία. Πράγμα το οποίο είναι απολύτως ανήθικο πολιτικά, εγκληματικό με δημοκρατικά κριτήρια, αλλά και παράνομο θεσμικά, αν σεβαστεί κανείς το πνεύμα του Συντάγματος.

Ο μετα-εθνικισμός αλλού εμπνέει κινήματα ανατροπής κυβερνήσεων, όπως στην Ιρλανδία και αλλού συγκροτείται ως εναλλακτική ηγεμονική πρόταση, όπως στην Ελλάδα. Η τεράστια διαφορά είναι ότι στην Ιρλανδία τα ΜΜΕ διέπονται από αυτή την μορφή εθνικισμού, ενώ στην Ελλάδα τα ΜΜΕ είναι απολύτως διεφθαρμένα μέσα αναπαραγωγής της διαπλοκής και του κράτους πατρωνίας. Δεν χαρακτηρίζονται δηλαδή από κανενός είδους ηθική συγκρότηση, ιδεολογία κλπ. Ενώ λοιπόν στην Ιρλανδία μιλούν για «προδοτική κυβέρνηση» που αποτελεί «όνειδος της κοινωνίας», εγώ θα ισχυριζόμουν ότι στην χώρα μας κοινωνικό όνειδος είναι τα ΜΜΕ, τα οποία αποτελούν έκφραση της ξενόδουλης «νταβαδοκρατίας». Δίχως αυτά η κυβέρνηση των «τεταρτοδρομικών» δεν θα μπορούσε να σταθεί ούτε μια ημέρα, αλλά βλέπετε η διαπλοκή είναι ο ισχυρότερος θεσμός στη χώρα! Αυτός ο θεσμός στηρίζει τον μηχανισμό της τρόικας και την σχετική κουλτούρα που τον συνοδεύει, ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με τον άλλο (διαφορετικό) μηχανισμό που επιβάλλεται στους Ιρλανδούς. Ασφαλώς για το καθεστώς δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ των δύο αυτών σαφώς διακριτών μηχανισμών. Είναι σαν η Ιρλανδική κυβέρνηση να ακολούθησε την ίδια πολιτική πρακτική με την Ελληνική και είναι σαν να μην καταλαβαίνει κανείς τις διαφορές και πόσο πιο ευνοημένη από το χρηματοπιστωτικό λόμπι και την ΕΕ, βγαίνει η Ιρλανδία σε σχέση με την Ελλάδα, η οποία είναι η μόνη χώρα πλέον που κινδυνεύει άμεσα να βγει από τη ζώνη του Ευρώ.

Τις επόμενες ημέρες το όνειδος της κοινωνίας στην Ελλάδα, θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί τον μετα-εθνικισμό που ανατέλλει στην χώρα, ώστε να τον εντάξει στις δομές της διαπλοκής και να αναζωογονηθεί από αυτόν, διαστρεβλώνοντας το πολιτικό του νόημα και διασκεδάζοντας παράλληλα την κοινωνική του δυναμική. Δεν θα φταίει ο Μίκης Θεοδωράκης για αυτό. Ο Μίκης καλώς πήρε την πρωτοβουλία να ενώσει τους Έλληνες σε ένα κίνημα πολιτών. Ο Μίκης είναι ένα σύμβολο αντίστασης και αγώνα για την χειραφέτηση της κοινωνίας. Με αυτή την έννοια θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στην πρωτοβουλία του και όχι με την έννοια της «ιστορίας» που επαναλαμβάνεται.

Η νέα μεταπολίτευση έχει ως ηθικό δυναμικό τον ελληνικό μετα-εθνικισμό, τον νέο κοσμοπολιτικό πατριωτισμό και μπορεί να χρησιμοποιεί σύμβολα του παρελθόντος για να εμπνέεται, δεν μπορεί όμως να αναπτύσσει κουλτούρα και πολιτική πρακτική με κανόνα την ιδιαίτερη δράση και συμπεριφορά των συμβόλων αυτών κατά το παρελθόν. Ο Μίκης του 2010, δεν είναι ο μεγάλος καλλιτέχνης απλώς, δεν είναι ο πολιτικός είναι το σύμβολο που θα μπορούσε να παρακινήσει ευρύτερα στρώματα για ένα νέο ξεκίνημα, νέο αγώνα για κοινωνική χειραφέτηση και αυτο-διακυβέρνηση. Ο Μίκης μπορεί να ενώσει. Είναι, εν κατακλείδι, ένα σύμβολο ενότητας της ελληνικής κοινωνίας που δεν πρέπει να το χαρίσουμε στο καθεστώς, ούτε όμως να το αφήσουμε να γίνει το όργανο διασκέδασης των πραγματικών, πολιτικών αιτημάτων της νέας γενιάς. Ο Μίκης πλέον δεν ανήκει στον εαυτό του. Ανήκει σε όλους μας. Δεν μορεί όμως ταυτόχρονα να ανήκει και στο καθεστώς. Το καθεστώς αναπαριστά την προσωπικότητα του ανδρός, ενώ η κοινωνία πρέπει να εμπνέεται από αναπαραστάσεις του έργου του. Εδώ υπάρχει ένα σοβαρό ζήτημα. Ως σύμβολο ο Μίκης δεν μπορεί να λειτουργήσει ούτε παραδειγματικά, ούτε ως διόρθωση της μεταπολιτευτικής φάρσας. Ούτε ως ήθος, ούτε ως πολιτικός κανών.

Μόνο ως συμβολική υπέρβαση, έχει αξία η ευθύνη που αναλαμβάνει. Μόνον ως υπέρβαση του πολιτισμικού μύθου και του αστικού μύθου που ξαναμπαίνουν στο μίξερ της ιστορίας για να κατασκευάσουν μια νέα κοινωνική συνείδηση που θα εμπνέεται από μετα-εθνικισμό. Προς αυτή την κατεύθυνση η παρέμβαση αυτής της σημαντικής μορφής της Τέχνης και του αγώνα για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία θα είχε πράγματι μεγάλη αξία στη συγκυρία.

(από press-gr)